*_विमान अपघाताचे कारण शोधणारा ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय? ब्लॅक बॉक्स महत्त्वाचा का असतो?_*

_अहमदाबाद : एअर इंडियाचं लंडनला जाणारं विमान गुजरातच्या अहमदाबादमध्ये कोसळलं आहे. मेघानीनगर परिसरात हा अपघात घडला. या विमानात तब्बल २३२ प्रवासी आणि १० केबिन क्रू असे एकूण २४२ जण प्रवास करत होते.

. जेव्हा विमानाचा अपघात होतो तेव्हा त्यामागच्या कारणांचा शोध घेतला जातो. त्याचबरोबर नेमका अपघात कसा झाला याची माहिती घेण्यासाठी विमानातील ब्लॅक बॉक्स चा उपयोग होतो. तो प्रत्येक विमानात असतो. त्यामुळे अपघात झाल्यानंतर पहिल्यांदा त्याचा शोध घेतला जातो, तर आपण जाणून घेऊया ब्लॅक बॉक्स म्हणजे असत तरी काय...



फ्लाईट डाटा रेकॉर्डर (एफडीआर) व कॉकपीट व्हॉईस रेकॉर्डर (सीव्हीआर) या दोन्ही प्रणाली कोणत्याही व्यावसायिक विमानामध्ये सक्तीच्या असतात.

एफडीआरमध्ये विमानामधील सर्व नोंदी ठेवल्या जातात. यामध्ये सेकंदागणिक नोंद ठेवली जाते. सीव्हीआरमध्ये वैमानिकाशी झालेला सर्व संवाद संग्रहित होतो. एफडीआर व सीव्हीआर प्रणाली अचुक माहिती व पुरावे देतात. विमान अपघातांची चौकशी करताना या दोन्ही प्रणालींचा खुप उपयोग होतो. आंतरराष्ट्रीय हवाई वाहतुक संघटनेच्या नियमांनुसार अत्यंत प्रतिकुल परिस्थितीमध्ये ते सुरक्षित राहिले पाहिजेत अशा पद्धतीने त्याची रचना केलेली असते. ब्लॅक बॉक्स उष्णतारोधक असल्याने तब्बल १००० सेल्सिअस तापमानापर्यंत ते सुरक्षित राहू शकतात.

१ नाव ब्लॅक बॉक्स, पण रंग काळा नसतो
विमानामध्ये ब्लॅक बॉक्स हे ऑरेंज रंगामध्ये असतात, पण त्यांना ब्लॅक बॉक्स म्हटले जाते. ऑरेंज रंग आंतरराष्ट्रीय मान्यताप्राप्त आहे. विविध भागांची माहिती मिळविण्यासाठी तीन रंगांचा सेट असतो, त्यामध्ये ऑरेंज रंग अधिक गडद असतो.

२ ब्लॅक बॉक्सचे दोन भाग असतात
दोन स्वतंत्र साधनांनी ब्लॅक बॉक्स तयार झालेला असतो. त्यामध्ये फ्लाईट डाटा रेकॉर्डर (एफडीआर) व कॉकपीट व्हॉईस रेकॉर्डर (सीव्हीआर) या दोन्ही प्रणाली कोणत्याही व्यावसायिक विमानामध्ये सक्तीच्या असतात. व त्या दोन्ही प्रणाली मागील बाजूस बसवलेल्या असतात. कारण ती अशी एक जागा असते त्या ठिकाणी या दोन्ही प्रणाली सुरक्षित राहण्याची शक्यता अधिक असते. एफडीआरमध्ये वाऱ्याचा वेग, उंची, तेलाचा प्रवाह आदी घटनांची अचुक नोंद असते. एफडीआरमध्ये ७०० नोंदी ठेवल्या जाऊ शकतात.



३ ऑस्ट्रेलियात ब्लॅक बॉक्सचा जन्म
डॉ. डेव्हीड वॉरेन यांच्या वडिलांचा १९३४ मध्ये विमान अपघातामध्ये मृत्यू झाला. त्यावेळी डेव्हीड अवघ्या ऩऊ वर्षाचा होता. १९५० च्या दशकात डेव्हिडला फ्लाईट डाटा व कॉकपीटमधील संभाषण रेकॉर्ड करता येऊ शकते अशी कल्पना सुचली. त्यानंतर याच विषयावर त्यांनी शोधप्रबंध सादर करत जगाचे लक्ष वेधले. पहिली पाच वर्ष त्यांच्याकडे लक्ष दिले गेले नाही पण नंतर या प्रणालीच्या उत्पादनाला अमेरिका व ब्रिटनमध्ये सुरवात झाली. या प्रणालीची सक्ती करणारा ऑस्ट्रेलिया हा जगातील पहिला देश होता.