हरित क्रांतीमुळे शेतीवर झालेले प्रतिकूल परिणाम काय?
-
रासायनिक खतांचा अतिवापर:
हरित क्रांतीमध्ये रासायनिक खतांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर करण्यात आला. त्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी झाली आणि जमिनीतील नैसर्गिक सूक्ष्मजीवांसाठी धोका निर्माण झाला.
-
पाण्याचा जास्त वापर:
हरित क्रांतीमध्ये जास्त उत्पादन देणाऱ्या पिकांसाठी पाण्याची गरज वाढली, त्यामुळे भूजल पातळी घटली आणि जलव्यवस्थापनावर ताण आला.
-
जमिनीची धूप:
रासायनिक खतांचा वापर आणि सतत एकच पीक घेतल्यामुळे जमिनीची धूप वाढली आणि तिची उत्पादन क्षमता कमी झाली.
-
जैवविविधतेचे नुकसान:
हरित क्रांतीमध्ये ठराविक पिकांवरच लक्ष केंद्रित केले गेल्यामुळे जैवविविधता कमी झाली. पारंपरिक पिकांचे वाण कमी झाले, ज्यामुळे परिसंस्थेचे संतुलन बिघडले.
-
कीटकनाशकांचा वापर:
पिकांवरील किडी आणि रोगांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी कीटकनाशकांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर झाला. त्यामुळे जमिनीतील आणि पाण्यातील प्रदूषण वाढले, तसेच मानवी आरोग्यावरही गंभीर परिणाम झाले.
-
लहान शेतकऱ्यांवर परिणाम:
हरित क्रांतीमध्ये महागडी बी-बियाणे, खते आणि तंत्रज्ञान वापरणे लहान शेतकऱ्यांना परवडणारे नव्हते. त्यामुळे गरीब आणि श्रीमंत शेतकऱ्यांमधील अंतर वाढले.
या परिणामांमुळे शेती आणि पर्यावरणावर दीर्घकाळ चालणारे दुष्परिणाम झाले, ज्यामुळे शाश्वत शेती (sustainable agriculture) पद्धतींचा अवलंब करणे महत्वाचे आहे.