शेती
पत्ता कोबीचे (Cabbage) वार्षिक आणि मासिक बाजार भाव अनेक घटकांवर अवलंबून असतात, जसे की:
- प्रदेश/बाजारपेठ: प्रत्येक राज्यातील आणि अगदी जिल्ह्यातील बाजारपेठांमध्ये दर वेगवेगळे असतात.
- वर्ष: हवामान, उत्पादन आणि मागणीनुसार दर दरवर्षी बदलतात.
- हंगाम: कोबीचा मुख्य हंगाम (जेव्हा उत्पादन जास्त असते) आणि ऑफ-सीझनमध्ये दरांमध्ये लक्षणीय फरक असतो.
सर्वसाधारणपणे, कोबीचे भाव खालीलप्रमाणे बदलू शकतात:
- नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी: या काळात कोबीचे उत्पादन सर्वाधिक असते, त्यामुळे बाजार भाव तुलनेने कमी असतात. (उदा. ₹५ ते ₹२० प्रति किलो, किरकोळ बाजारात जास्त).
- मार्च ते मे: उन्हाळा सुरू झाल्यावर उत्पादन थोडे कमी होते, त्यामुळे दरांमध्ये थोडी वाढ दिसू शकते. (उदा. ₹१५ ते ₹३० प्रति किलो).
- जून ते ऑक्टोबर: पावसाळ्यात आणि नंतरच्या काळात, जेव्हा उत्पादन कमी होते किंवा वाहतुकीत अडथळे येतात, तेव्हा दरांमध्ये लक्षणीय वाढ होते. काहीवेळा हे दर खूप जास्त असू शकतात. (उदा. ₹२० ते ₹६० प्रति किलो किंवा त्याहून अधिक).
तुम्हाला विशिष्ट ठिकाणचे आणि विशिष्ट वर्षाचे बाजार भाव हवे असल्यास, तुम्ही खालील स्रोतांचा वापर करू शकता:
महाराष्ट्र राज्य कृषी पणन मंडळ (MSAMB): msamb.com या वेबसाइटवर तुम्हाला महाराष्ट्रातील विविध बाजार समित्यांमधील दैनंदिन आणि ऐतिहासिक बाजार भाव मिळू शकतात.
Agmarknet: agmarknet.gov.in ही भारत सरकारची वेबसाइट असून, येथे देशभरातील कृषी उत्पादनांचे बाजार भाव उपलब्ध असतात.
स्थानिक कृषी उत्पन्न बाजार समिती (APMC): तुमच्या जवळच्या कृषी उत्पन्न बाजार समितीच्या वेबसाइटवर किंवा त्यांच्या कार्यालयात तुम्हाला अधिकृत बाजार भाव मिळू शकतील.
या वेबसाइट्सवर जाऊन तुम्ही वर्ष, महिना आणि बाजारपेठ निवडून पत्ता कोबीचे अचूक आकडेवारी पाहू शकता.
फक्त शेणखत आणि कोंबडी खत वापरून पिकवलेल्या उसाला वेगळा (अधिक) भाव मिळण्याची शक्यता आहे, परंतु त्यासाठी काही गोष्टी विचारात घ्याव्या लागतील:
-
सेंद्रिय प्रमाणीकरण (Organic Certification):
- जर तुम्ही तुमचा ऊस 'सेंद्रिय' म्हणून विकू इच्छित असाल आणि त्यासाठी चांगला भाव मिळवू इच्छित असाल, तर तुम्हाला तुमच्या शेताचे आणि उत्पादनाचे सेंद्रिय प्रमाणीकरण करून घ्यावे लागेल.
- या प्रमाणीकरणामध्ये फक्त शेणखत आणि कोंबडी खत वापरणे पुरेसे नाही, तर रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर पूर्णपणे टाळावा लागतो, माती परीक्षण होते, नोंदी ठेवाव्या लागतात आणि वेळोवेळी तपासणी होते.
- प्रमाणीकरणानंतर तुमचा ऊस 'सेंद्रिय ऊस' म्हणून विकला जाऊ शकतो आणि त्याला सामान्य उसापेक्षा जास्त भाव मिळतो.
-
सेंद्रिय गुळ किंवा सेंद्रिय साखर उत्पादन:
- सेंद्रिय उसापासून बनवलेला सेंद्रिय गुळ (Organic Jaggery) किंवा सेंद्रिय साखर (Organic Sugar) बाजारात चांगल्या भावाने विकली जाते.
- जर तुमच्या उसाची खरेदी करणारी गुळ फॅक्टरी किंवा साखर कारखाना सेंद्रिय उत्पादने तयार करत असेल, तर ते तुम्हाला सेंद्रिय उसासाठी जास्त भाव देऊ शकतात.
-
थेट विक्री आणि स्थानिक बाजारपेठ:
- काही ग्राहक रासायनिक खते व कीटकनाशके न वापरता पिकवलेल्या उत्पादनांना जास्त प्राधान्य देतात आणि त्यासाठी अधिक पैसे देण्यास तयार असतात.
- जर तुम्ही तुमचा ऊस थेट ग्राहकांना विकू शकलात (उदा. शहरांमध्ये) किंवा सेंद्रिय उत्पादने विकणाऱ्या दुकानांशी संपर्क साधू शकलात, तर तुम्हाला चांगला भाव मिळू शकतो.
-
जागरूकता आणि मागणी:
- आजकाल बाजारात सेंद्रिय उत्पादनांबद्दल जागरूकता वाढत असल्याने त्यांची मागणीही वाढत आहे. या वाढत्या मागणीचा फायदा तुम्हाला मिळू शकतो.
ऊस कांडीवाडीच्या चांगल्या वाढीसाठी योग्य खतांचा वापर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कांडी लावणीच्या वेळी खालील खतांचा वापर करणे फायदेशीर ठरते:
- नत्र (N), स्फुरद (P) आणि पालाश (K) युक्त खते:
- कांडीवाडीच्या सुरुवातीच्या वाढीसाठी आणि मुळांच्या विकासासाठी नत्र, स्फुरद आणि पालाश हे घटक आवश्यक असतात.
- साधारणपणे, प्रति एकर 8 ते 10 किलो नत्र, 20 ते 25 किलो स्फुरद आणि 15 ते 20 किलो पालाश कांडी लावताना द्यावे.
- यासाठी तुम्ही खालील खतांचा वापर करू शकता:
- डीएपी (DAP): यात नत्र (18%) आणि स्फुरद (46%) असतात. डीएपी 50 ते 60 किलो प्रति एकर वापरता येते.
- सिंगल सुपर फॉस्फेट (SSP): हे स्फुरदाचा चांगला स्रोत आहे. 125 ते 150 किलो प्रति एकर वापरता येते (जर डीएपी वापरत नसाल तर).
- म्युरिएट ऑफ पोटॅश (MOP): यात पालाश (60%) असते. 25 ते 30 किलो प्रति एकर वापरता येते.
- संमिश्र खते (Complex Fertilizers): 10:26:26 किंवा 12:32:16 यांसारखी खते देखील योग्य प्रमाणात वापरता येतात. उदा. 10:26:26 हे खत 60 ते 75 किलो प्रति एकर.
- सूक्ष्म अन्नद्रव्ये (Micronutrients):
- माती परीक्षणानुसार जस्त (झिंक), बोरॉन, लोह, मॅग्नेशियम यांसारख्या सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता असल्यास ती भरून काढणे आवश्यक आहे.
- यासाठी बाजारात उपलब्ध असलेली सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची मिश्र खते (उदा. मायक्रोडील, चिलेटेड झिंक) योग्य प्रमाणात वापरू शकता किंवा माती परीक्षणानुसार विशिष्ट सूक्ष्म अन्नद्रव्य देऊ शकता.
- सेंद्रिय खते:
- कांडी लावताना शेणखत, कंपोस्ट खत किंवा गांडूळ खत वापरणे जमिनीची सुपीकता वाढवते आणि पाण्याची उपलब्धता सुधारते. प्रति एकर 5 ते 10 टन चांगले कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट खत मिसळणे खूप फायदेशीर ठरते.
महत्वाचे मुद्दे:
- सर्वोत्तम परिणामांसाठी
माती परीक्षण (Soil Testing) करून घेणे आवश्यक आहे. यामुळे तुमच्या जमिनीतील अन्नद्रव्यांची नेमकी स्थिती समजते आणि त्यानुसार योग्य खतांची शिफारस करता येते. - खते नेहमी कांडीवाडीजवळ पण थेट मुळांना चिकटणार नाहीत अशा पद्धतीने द्यावीत आणि मातीत चांगली मिसळावीत.
- खते दिल्यानंतर त्वरित पाणी देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून ती विरघळतील आणि झाडांना उपलब्ध होतील.
वरील शिफारसी सर्वसाधारण आहेत. तुमच्या स्थानिक कृषी विद्यापीठाच्या शिफारसी किंवा कृषी तज्ञाचा सल्ला घेणे अधिक उपयुक्त ठरू शकते.
हलकी आणि पांढरपोटी (उथळ) जमीन उसाच्या लागवडीसाठी आदर्श मानली जात नाही, कारण ऊसाला खोल आणि कसदार जमीन लागते. मात्र, योग्य नियोजन आणि उपाययोजना केल्यास अशा जमिनीतही ऊस घेता येतो, पण त्यासाठी अधिक मेहनत आणि खर्च येऊ शकतो.
अशा जमिनीत ऊस चांगला येण्यासाठी खालील गोष्टी करणे आवश्यक आहे:
- जमीन सुधारणा:
- सेंद्रिय खतांचा वापर: जमिनीचा कस वाढवण्यासाठी भरपूर प्रमाणात शेणखत, कंपोस्ट खत, गांडूळ खत किंवा कोंबडी खत वापरा. हे खत जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढवते आणि मातीचा पोत सुधारते.
- हिरवळीचे खत: धैंचा, ताग यांसारख्या पिकांची पेरणी करून ती फुलोऱ्यात येण्यापूर्वी जमिनीत गाडून टाकावी. यामुळे जमिनीला नैसर्गिकरित्या सेंद्रिय पदार्थ मिळतात.
- खोल नांगरट: जर जमिनीच्या खाली कठीण थर असेल, तर सबसॉयलर (subsoiler) किंवा खोल नांगरट करून तो फोडावा. यामुळे उसाची मुळे खोलवर जाऊ शकतात.
- पाणी व्यवस्थापन:
- ठिबक सिंचन (Drip Irrigation): हलक्या जमिनीत पाणी मुरण्याचे प्रमाण जास्त असल्याने ठिबक सिंचन पद्धतीचा वापर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यामुळे पाण्याची बचत होते आणि पिकाला गरजेनुसार पाणी मिळते.
- हलके आणि वारंवार पाणी: कमी प्रमाणात पण वारंवार पाणी द्यावे, जेणेकरून जमिनीतील ओलावा टिकून राहील.
- खत व्यवस्थापन:
- माती परीक्षण: सर्वप्रथम माती परीक्षण करून घ्यावे. त्यानुसार जमिनीतील अन्नद्रव्यांची कमतरता ओळखून योग्य खतांची मात्रा द्यावी.
- संतुलित खत वापर: नत्र, स्फुरद आणि पालाश ही मुख्य अन्नद्रव्ये तसेच सूक्ष्म अन्नद्रव्ये (झिंक, बोरॉन, फेरस इ.) गरजेनुसार द्यावीत.
- फर्टिगेशन (Fertigation): ठिबक सिंचनाद्वारे विद्राव्य खते दिल्यास खतांचा चांगला वापर होतो आणि ती थेट मुळांपर्यंत पोहोचतात.
- लागवड पद्धत:
- सरी-वरंबा पद्धत: सरी-वरंबा पद्धतीने लागवड केल्यास पाण्याचे व्यवस्थापन सोपे होते आणि उसाच्या मुळांना चांगला आधार मिळतो.
- दोन ओळीतील अंतर: दोन ओळींमधील अंतर योग्य ठेवावे, जेणेकरून झाडांना पुरेसा सूर्यप्रकाश आणि हवा मिळेल.
- उसाची जात निवड:
- अशा जमिनीत दुष्काळ सहन करू शकणाऱ्या आणि कमी पाण्यातही तग धरणाऱ्या उसाच्या जातींची निवड करावी. कृषी विद्यापीठांच्या शिफारशीनुसार योग्य जातीची निवड करावी.
एकूणच, हलक्या आणि पांढरपोटी जमिनीत ऊस घेण्यासाठी जमिनीचा कस सुधारण्यावर, पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करण्यावर आणि संतुलित खत व्यवस्थापनावर भर देणे गरजेचे आहे. यामुळे चांगला ऊस उत्पादन मिळू शकते, पण यासाठी नियमित लक्ष आणि योग्य नियोजन महत्त्वाचे आहे.
'रांगडा' हा शब्दप्रयोग प्रामुख्याने भात या पिकासाठी वापरला जातो. रांगडा भात म्हणजे जाडसर आणि कमी प्रतीचा भात. या प्रकारच्या भाताची लागवड विशेषतः डोंगराळ भागात केली जाते.
रांगडा भाताची वैशिष्ट्ये:
- जाडसर: हा भात दिसायला जाडसर असतो.
- कमी प्रतीचा: चवीला व प्रतीला तो इतर भातांच्या तुलनेत कमी असतो.
- डोंगराळ भागात लागवड: या भाताची लागवड विशेषतः डोंगराळ प्रदेशात केली जाते, कारण तो कमी पाण्यातही चांगला वाढतो.
संदर्भ:
- जाती: कपाशीच्या वेगवेगळ्या जातींची वाढ आणि आकार वेगवेगळा असतो. त्यामुळे, लागवड करताना दोन झाडांमधील अंतर बदलतं.
- लागवड पद्धत: लागवड कोणत्या पद्धतीने केली जाते, यावर झाडांची संख्या अवलंबून असते. उदा. सरी वरंबा पद्धत, टोकण पद्धत.
- जमिनीचा प्रकार: जमिनीचा प्रकार आणि सुपीकता यानुसार झाडांमधील अंतर ठरवले जाते.