‘वात’, ‘पित्त’ आणि ‘कफ’ हे शब्द आयुर्वेदाच्या संदर्भात नेहमी ऐकलेले असतात. पण हे नक्की काय असतं, त्याचा आपल्या रोजच्या जगण्याशी काय संबंध, हे सर्वाना माहीत नसतं. वात, पित्त आणि कफ हे तीन ‘दोष’ समजले जातात. दोषाधिक्यानं बनलेल्या ‘प्रकृती’ला आयुर्वेदात खूप महत्त्व आहे. प्रकृती आणि आहार या तर अगदी जवळच्या गोष्टी. आपल्या खाण्याच्या आवडीनिवडी जशा प्रकृतीवर अवलंबून असतात, तसंच काय खावं आणि काय टाळावं यातही प्रकृती-प्रकृतीमध्ये फरक असतो. काही पथ्यं पाळली तर प्रकृती बिघडल्यामुळे होणाऱ्या आजारांना प्रतिबंध करता येऊ शकतो.

सर्व प्रकारच्या कोरड्या उसळी, कोरडे अन्न, थंड अन्न, तूप, तेल विरहीत पदार्थ, मैद्याचे तळलेले पदार्थ, डबा बंद पदार्थ, शिळे अन्न, आंबवलेले अन्न पदार्थ, वाळवलेली फळे, आंबट फळे, आंबट पदार्थ, कच्च्या भाज्या, कच्चा कांदा, हे वात दोषांची वाढ करतात. कॉफी, ब्लॅक टी, ग्रीन टी, फळांचा रस इत्यादी थंडगार पेय घेण्याचे टाळले पाहिजे.

म्हणूनच वाट असणाऱ्या व्यक्तींनी पापड, लोणची, आंबवलेले बेकरीचे पदार्थ, अतिमसालेदार पदार्थ टाळावेत. सिगारेट, अल्कोहोल, तंबाखू आणि तंबाखूजन्य पदार्थाचं सेवन खरं तर सर्वानीच टाळलेलं चांगलं, पण पित्त प्रकृतीच्या व्यक्तींना या गोष्टींचा त्रास लवकर होऊ शकतो. त्यामुळे त्यांनी या सवयी टाळलेल्याच बऱ्या.

वात प्रकृतीच्या व्यक्तींनी अन्न शक्यतो गरमच खावं. थंड आणि शिळं अन्न टाळावं. अशा लोकांनी शक्यतो उपवास टाळावा. चणे, राजमा अशी द्विदल धान्ये रुक्ष आणि वात वाढवणारी असतात. ती शक्यतो टाळली पाहिजेत.

आरोग्य संवाद

वातूळ पदार्थ म्हणजे ते पदार्थ ज्यामुळे पोटात वायू निर्माण होतो आणि त्यामुळे पोट फुगणे, गॅस होणे, पोटात दुखणे अशा समस्या उद्भवू शकतात.

काही प्रमुख वातूळ पदार्थ:

• डाळ: चणा डाळ, मसूर डाळ, उडीद डाळ यांसारख्या डाळी वातूळ असतात.
• कडधान्ये: वाटाणा, घेवडा, छोले, राजमा, मूग यांसारखी कडधान्ये वातूळ असतात.
• भाज्या: कोबी, ফুলকোबी, ब्रोकोली, कांदा, लसूण, वांगी, बटाटा या भाज्या वातूळ आहेत.
• फळे: काही फळे जसे की खरबूज, कलिंगड वातूळ असू शकतात.
• दुग्धजन्य पदार्थ: काही लोकांना दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांमुळे गॅस होऊ शकतो.
• मैदा: मैद्याचे पदार्थ पचनास जड असल्याने ते वातूळ असू शकतात.
• शिळे अन्न: शिळे अन्न खाल्ल्याने देखील पोटात वायू निर्माण होऊ शकतो.

टीप: प्रत्येकाच्या शरीरावर वेगवेगळ्या पदार्थांचा वेगवेगळ्या प्रकारे परिणाम होतो. त्यामुळे काही पदार्थ काही लोकांसाठी वातूळ असू शकतात, तर काहींना त्याचा त्रास होत नाही.