एखादी इंडस्ट्री किंवा संस्था पब्लिक सेक्टर मधून प्रायव्हेट सेक्टर मध्ये ट्रान्स्फर करण्याच्या प्रक्रियेला खासगीकरण म्हणतात. पब्लिक सेक्टर मधील कंपन्या सरकार मार्फत चालवल्या जातात. खाजगीकरणामध्ये सरकार प्रायव्हेट कंपन्या आणि संस्थांवरील बंधने शिथिल करते. यामुळे सरकारी कंपन्या/संस्था ई.ना एक पर्याय उभा राहतो. तसेच सरकारदेखील काही जबाबदाऱ्यांमधून मुक्त होते.

जसे कि ऑइल इंडस्ट्री मधील खाजगीकरणाने अंबानी सारखा बिझनेसमॅन स्वतःचे पेट्रोल पंप टाकू शकतो. जेव्हा खाजगीकरण नव्हते (सुमारे १९९० च्या आधी) त्यावेळेस सर्व पेट्रोल पंप सरकारी कंपन्यांचे होते. तसेच शैक्षणिक क्षेत्रातील खाजगीकरणामुळे बऱ्याच खाजगी शाळा आणि खाजगी शैक्षणिक संस्थाना परवानगी मिळाली. यातून कॉम्पिटिशन होऊन काही प्रमाणात शिक्षणाची क्वालिटी सुधारली तसेच सरकारची जबाबदारीदेखील थोड्याप्रमाणात कमी झाली.

खाजगीकरण म्हणजे शासकीय किंवा सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम, मालमत्ता किंवा सेवा यांचे मालकी हक्क खाजगी व्यक्ती किंवा कंपन्यांना हस्तांतरित करणे.

खाजगीकरणाचे मुख्य उद्देश:

• सरकारी कंपन्यांची कार्यक्षमता वाढवणे.
• गुंतवणूक वाढवणे.
• आर्थिक विकास करणे.
• सरकारी तिजोरीवरील भार कमी करणे.

खाजगीकरणाचे विविध प्रकार:

1. संपूर्ण खाजगीकरण: यात सरकार कंपनीतील आपले सर्व शेअर्स खाजगी कंपनीला विकते.
2. अংশिक खाजगीकरण: सरकार कंपनीतील काही शेअर्स विकते आणि काही स्वतःकडे ठेवते.
3. व्यवस्थापन करार: सरकार कंपनीचे व्यवस्थापन खाजगी कंपनीला देते, परंतु मालकी स्वतःकडेच ठेवते.

भारतातील खाजगीकरण:

भारतात 1991 मध्ये खाजगीकरणाची प्रक्रिया सुरू झाली. अनेक सरकारी कंपन्यांचे खाजगीकरण करण्यात आले आहे.

उदाहरण:

• एअर इंडिया (Air India)
• हिंदुस्तान पेट्रोलियम (Hindustan Petroleum)

अधिक माहितीसाठी:

• इન્વેસ્ટોપીડિયા (Investopedia)