अर्थशास्त्र

• अपुरी पायाभूत सुविधा: अनेक भारतीय शहरांमध्ये पाणीपुरवठा, मलनिःसारण, कचरा व्यवस्थापन आणि वाहतूक यांसारख्या मूलभूत सुविधांची कमतरता आहे. यामुळे शहरांची उत्पादकता घटते आणि नागरिकांचे जीवनमान खालावते.
• वित्तीय अडचणी: अनेक शहरांकडे विकास प्रकल्पांसाठी पुरेसा निधी उपलब्ध नाही. मालमत्ता करांचे अपुरे संकलन, केंद्र सरकारवर अवलंबित्व आणि वाढता खर्च यामुळे शहरांची आर्थिक स्थिती नाजूक बनली आहे.
• बेरोजगारी आणि गरिबी: शहरांमध्ये रोजगाराच्या संधींची कमतरता आहे, त्यामुळे ग्रामीण भागातून शहरांकडे मोठ्या प्रमाणात स्थलांतर होते. यामुळे शहरांवर अतिरिक्त ताण येतो आणि गरिबी वाढते.
• झोपडपट्ट्या आणि अनधिकृत बांधकाम: शहरांमध्ये झोपडपट्ट्यांची वाढ मोठ्या प्रमाणावर झाली आहे. या भागांमध्ये राहणाऱ्या लोकांना मूलभूत सुविधा मिळत नाहीत आणि ते अनेक समस्यांना तोंड देतात.
• प्रदूषण: शहरांमध्ये वाढत्या प्रदूषणामुळे नागरिकांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतो. हवेचे प्रदूषण, जल प्रदूषण आणि ध्वनी प्रदूषण यांसारख्या समस्या शहरांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर आढळतात.
• गुन्हेगारी: शहरांमध्ये गुन्हेगारीचे प्रमाण वाढत आहे, ज्यामुळे नागरिकांच्या सुरक्षिततेचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.

या समस्यांवर मात करण्यासाठी शहरांना अधिक सक्षम बनवणे, पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक वाढवणे, रोजगार निर्मितीला प्रोत्साहन देणे आणि नागरिकांचे जीवनमान सुधारणे आवश्यक आहे.

• शहरी विकास मंत्रालय, भारत सरकार https://mohua.gov.in/

बँकेची प्राथमिक कार्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• ठेवी स्वीकारणे: बँक लोकांकडून विविध प्रकारच्या ठेवी स्वीकारते, जसे की बचत खाते, चालू खाते, मुदत ठेव खाते (Fixed Deposit) आणि आवर्ती ठेव खाते (Recurring Deposit). या ठेवी बँकेच्या कामकाजासाठी निधीचा मुख्य स्रोत असतात.
• कर्ज देणे: बँक व्यक्ती आणि व्यवसायांना कर्ज देते. हे कर्ज गृहकर्ज, वाहन कर्ज, वैयक्तिक कर्ज, शैक्षणिक कर्ज किंवा व्यावसायिक कर्ज अशा स्वरूपात असू शकते. कर्जावरील व्याज हे बँकेच्या उत्पन्नाचे महत्त्वाचे साधन आहे.
• पैसे पाठवणे: बँक ग्राहकांना एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी पैसे पाठवण्याची सुविधा देते. यासाठी बँक अनेक पर्याय उपलब्ध करते, जसे की डिमांड ड्राफ्ट (Demand Draft), धनादेश (Cheque), आणि ऑनलाइन बँकिंग (Online Banking).
• पत निर्मिती: बँक ठेवी स्वीकारून आणि कर्ज देऊन पत निर्मिती करते. जेव्हा बँक कर्ज देते, तेव्हा ते पैसे पुन्हा बँकेत जमा होतात आणि बँक त्यावर पुन्हा कर्ज देऊ शकते. यामुळे अर्थव्यवस्थेत पैशांचा पुरवठा वाढतो.

याव्यतिरिक्त, बँका लॉकर सुविधा, क्रेडिट कार्ड (Credit Card) आणि डेबिट कार्ड (Debit Card) सुविधा, विमा उत्पादने (Insurance Products) आणि गुंतवणूक सेवा (Investment Services) यांसारख्या इतर सेवा देखील पुरवतात.

निवृत्ती वेतनाचे (Pension) मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

1. Defined Benefit Pension Plans (DB): या योजनेत, निवृत्तीनंतर कर्मचाऱ्याला किती रक्कम मिळेल हे निश्चित केले जाते. हे गणित सहसा कर्मचाऱ्याच्या नोकरीचा कालावधी, शेवटचे वेतन आणि कंपनीच्या धोरणांवर आधारित असते.
2. Defined Contribution Pension Plans (DC): या योजनेत, कर्मचारी आणि/किंवा कंपनी नियमितपणे खात्यात योगदान देतात. निवृत्तीनंतर मिळणारी रक्कम ही जमा झालेल्या रकमेवर अवलंबून असते, जी गुंतवणुकीच्या वाढीवर आधारित असते.
3. Government Pension Schemes: सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी सरकारद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या योजना, ज्यात Defined Benefit आणि Defined Contribution या दोन्ही प्रकारच्या योजनांचा समावेश असू शकतो.
4. National Pension System (NPS): ही योजना भारत सरकारद्वारे चालवली जाते आणि ती भारतातील नागरिकांना निवृत्तीसाठी बचत करण्याची संधी देते.
5. Annuity Plans: या योजनेत, एकरकमी रक्कम भरून ठराविक कालावधीसाठी किंवा आयुष्यभर नियमित उत्पन्न मिळवले जाते.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील वेबसाइट्सला भेट देऊ शकता:

• पैसाबाजार: भारतातील पेन्शन योजनांचे प्रकार (Types of Pension Plans in India)
• पॉलिसीबाजार: पेन्शन योजना (Pension Plans)

• स्थानिक बाजार (Local Market): स्थानिक बाजार म्हणजे विशिष्ट गाव, शहर किंवा परिसरातील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री स्थानिक पातळीवर होते. नाशवंत वस्तू, भाज्या आणि फळे यांचा व्यापार येथे मोठ्या प्रमाणावर होतो.
• प्रादेशिक बाजार (Regional Market): प्रादेशिक बाजार म्हणजे एका विशिष्ट प्रदेशातील बाजार. हा बाजार स्थानिक बाजारापेक्षा मोठा असतो. साधारणतः एका राज्यापुरता किंवा काही जिल्ह्यांपुरता हा बाजार मर्यादित असतो.
• राष्ट्रीय बाजार (National Market): राष्ट्रीय बाजार म्हणजे संपूर्ण देशातील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री देशभरात होते.
• आंतरराष्ट्रीय बाजार (International Market): आंतरराष्ट्रीय बाजार म्हणजे दोन किंवा अधिक देशांमधील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची आयात आणि निर्यात केली जाते.

1. प्राथमिक क्षेत्र (Primary Sector): या क्षेत्रात नैसर्गिक संसाधनांचा थेट वापर करून उत्पादन केले जाते. शेती, मासेमारी, खाणकाम, आणि वन व्यवस्थापन यांसारख्या उद्योगांचा यात समावेश होतो.
   उदाहरण: शेतकरी शेतात धान्य पिकवतो, मासेमार समुद्रातून मासे पकडतो.
2. दुय्यम क्षेत्र (Secondary Sector): या क्षेत्रात प्राथमिक क्षेत्रातून मिळालेल्या कच्च्या मालावर प्रक्रिया करून वस्तू बनवल्या जातात. उत्पादन, बांधकाम, आणि ऊर्जा निर्मिती हे उद्योग यात येतात.
   उदाहरण: कारखाने, बांधकाम कंपन्या.
3. तृतीयक क्षेत्र (Tertiary Sector): हे क्षेत्र सेवा पुरवते. यात वाहतूक, बँकिंग, विमा, शिक्षण, आरोग्य, आणि व्यापार यांचा समावेश होतो. या क्षेत्राला सेवा क्षेत्र (Service Sector) असेही म्हणतात.
   उदाहरण: शिक्षक विद्यार्थ्यांना शिकवतात, डॉक्टर रुग्णांवर उपचार करतात.

• चतुर्थक क्षेत्र: माहिती तंत्रज्ञान, संशोधन आणि विकास.
• पंचक क्षेत्र: उच्च स्तरावरील निर्णय घेणे आणि धोरण निश्चित करणे.

बाजाराच्या भौगोलिक व्याप्तीनुसार वर्गीकरण खालीलप्रमाणे केले जाते:

1. स्थानिक बाजार (Local Market):

स्थानिक बाजार म्हणजे असा बाजार जो एखाद्या विशिष्ट गावाला किंवा शहरापुरता मर्यादित असतो. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री स्थानिक पातळीवर केली जाते. नाशवंत वस्तू, जसे की भाजीपाला, फळे आणि दूध, बहुधा स्थानिक बाजारातच विकले जातात.

2. प्रादेशिक बाजार (Regional Market):

प्रादेशिक बाजार हा एका विशिष्ट प्रदेशापुरता मर्यादित असतो. उदाहरणार्थ, महाराष्ट्र किंवा गुजरात. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री एका मोठ्या भौगोलिक क्षेत्रात होते, परंतु ती राष्ट्रीय स्तरावर नसते.

3. राष्ट्रीय बाजार (National Market):

राष्ट्रीय बाजार म्हणजे संपूर्ण देशात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री होते. या बाजारात उत्पादने एका राज्यातून दुसऱ्या राज्यात पाठवली जातात. अनेक मोठ्या कंपन्यांचे राष्ट्रीय स्तरावर बाजारपेठ असते.

4. आंतरराष्ट्रीय बाजार (International Market):

आंतरराष्ट्रीय बाजार म्हणजे जेव्हा वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री दोन किंवा अधिक देशांमध्ये होते. या बाजारात आयात आणि निर्यात व्यापार चालतो. आंतरराष्ट्रीय व्यापारामुळे जगातील विविध देशांना एकमेकांच्या वस्तू आणि सेवा उपलब्ध होतात.