इतिहास हा भूतकाळातील घटनांचा अभ्यास असतो. या घटनांची माहिती मिळवण्यासाठी विविध साधनांचा उपयोग केला जातो. ही साधने वेगवेगळ्या प्रकारची असतात आणि त्यांचे स्वरूप बदलत असते.

1. भौतिक साधने:

बदलते स्वरूप: पूर्वी ही साधने प्रत्यक्ष उत्खनन करून मिळवावी लागत होती. आता आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे (उदा. कार्बन डेटिंग, रिमोट सेन्सिंग) त्यांचे विश्लेषण करणे सोपे झाले आहे.

2. लिखित साधने:

बदलते स्वरूप: पूर्वी हस्तलिखिते दुर्मिळ होती. आता ती जतन करून ठेवली जातात आणि डिजिटल स्वरूपात रूपांतरित केली जातात, ज्यामुळे ती सहज उपलब्ध होतात.

3. मौखिक साधने:

बदलते स्वरूप: पूर्वी मौखिक परंपरेवर अधिक अवलंबून राहावे लागे. आता या कथा व गीतांचे ध्वनिमुद्रण (audio recording) आणि व्हिडिओ रेकॉर्डिंग केले जाते, ज्यामुळे ती अधिक सुरक्षित राहतात.

4. दृश्य-श्राव्य साधने:

बदलते स्वरूप: हे आधुनिक युगातील महत्त्वाचे साधन आहे. यामुळे घटना जशाच्या तशा पाहता येतात आणि ऐकता येतात. यांचा वापर वाढला आहे.

• संगणक: डेटा साठवण्यासाठी आणि विश्लेषणासाठी.
• इंटरनेट: माहिती मिळवण्यासाठी आणि देण्यासाठी.

बदलते स्वरूप: आता इतिहासाची साधने डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध आहेत, ज्यामुळे संशोधनाला गती मिळाली आहे.