पूर्वी: पूर्वीच्या काळी, लिखित साधने म्हणजे ताडपत्रे, भोजपत्रे, शिलालेख, ताम्रपट इत्यादींचा वापर केला जाई. ही साधने सहसा धार्मिक ग्रंथ, राजाज्ञा, आणि महत्त्वाच्या घटनांची नोंद करण्यासाठी वापरली जात.

उदाहरण:

• अशोकाचे शिलालेख (https://en.wikipedia.org/wiki/Edicts_of_Ashoka).

• ताम्रपट

आता: आताच्या काळात, लिखित साधने म्हणजे पुस्तके, वर्तमानपत्रे, नियतकालिके, सरकारी कागदपत्रे, खाजगी पत्रव्यवहार आणि डिजिटल स्वरूपातील लेख यांचा समावेश होतो.

उदाहरण:

• भारताचे संविधान (Constitution of India)

• विविध वर्तमानपत्रांतील लेख.

पूर्वी: भौतिक साधनांमध्ये प्राचीन वस्तू, भांडी, नाणी, मूर्ती, शस्त्रे, इमारती आणि इतर कलात्मक वस्तूंचा समावेश होतो. या वस्तू त्या वेळच्या संस्कृती, तंत्रज्ञान आणि लोकांच्या जीवनशैलीवर प्रकाश टाकतात.

उदाहरण:

• सिंधु संस्कृतीतील भांडी व नाणी (https://en.wikipedia.org/wiki/Indus_Valley_Civilisation).

• अजिंठा-वेरूळची लेणी.

आता: आताच्या भौतिक साधनांमध्ये कारखाने, धरणे, रेल्वे, मोटारी, आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून बनवलेल्या वस्तूंचा समावेश होतो.

उदाहरण:

• मुंबईतील छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस (CST).

• भारतातील विविध धरणे.

पूर्वी: मौखिक साधने म्हणजे लोककथा, लोकगीते, दंतकथा, मिथके आणि परंपरागत ज्ञान. हे ज्ञान एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे तोंडीरूपाने传递传递 केले जाते.

उदाहरण:

• पंचतंत्राच्या कथा.

• जातक कथा.

आता: आताच्या मौखिक साधनांमध्ये मुलाखती, भाषणे, चर्चासत्रे, आणि ध्वनिमुद्रणे यांचा समावेश होतो.

उदाहरण:

• स्वातंत्र्यसैनिकांच्या मुलाखती.

• राजकीय नेत्यांची भाषणे.

पूर्वी: पूर्वी चित्रकला, शिल्पकला, नाटके, तमाशे, shadow puppets यांचा समावेश दृकश्राव्य साधनांमध्ये होत असे.

उदाहरण:

• चित्रकला - अजिंठा लेणी चित्रे.

• नाटके - Shakespeare plays.

आता: आता चित्रपट, दूरदर्शन, माहितीपट, व्हिडिओ गेम्स आणि इंटरनेटवरील दृकश्राव्य सामग्रीचा वापर वाढला आहे.

उदाहरण:

• विविध चित्रपट व माहितीपट.

• दूरदर्शनवरील कार्यक्रम.