उत्तम प्रतीचे कंपोस्ट खत तयार करण्यासाठी कंपोस्ट जिवाणूंच्या वापराचे तंत्रज्ञान विकसित केले गेले आहे. शेतामध्ये कितीतरी सेंद्रिय पदार्थ भरपूर प्रमाणात असतात. 
या सेंद्रिय पदार्थांपैकी काही पदार्थ थोडेफार कुजवून लगेच शेतात वापरता येतात. उसाचे पाचट, गव्हाचे काड, पिकांची धाटे, पालापाचोळा हे सेंद्रिय पदार्थ जरी कुजण्यास कठीण असले, तरी शास्त्रीय पद्धतीचा अवलंब केल्यास व कंपोस्ट जिवाणूंचा वापर केल्यास कुजण्याची क्रिया जलद होते आणि अन्नद्रव्यांनी युक्त असे कंपोस्ट खत लवकर उपलब्ध होते. 

कंपोस्ट खताचा खड्डा आठ ते दहा मी. लांब, दोन ते तीन मी. रुंद व एक मीटर खोलीचा असावा. गरजेप्रमाणे त्यात वाढ करावी. जास्त पावसाच्या प्रदेशांत खड्ड्याऐवजी ढीग पद्धतीचा अवलंब करावा. पाचटाचे किंवा उपलब्ध कोणत्याही सेंद्रिय पदार्थाचे, काडीकच-याचे शक्‍य तेवढे बारीक तुकडे करावेत. त्यांचा खड्ड्यात वीतभर जाडीचा थर द्यावा. 

एका ड्रममध्ये पाणी घेऊन त्यात प्रति टन कचऱ्यासाठी जनावरांचे 100 किलो शेण मिसळावे. त्याचप्रमाणे सेंद्रिय पदार्थांचे जलद विघटन करणारे जिवाणू प्रति टन कच-यास एक किलो या प्रमाणात शेणकाल्याच्या ड्रममध्ये टाकून चांगले मिसळून द्रावण तयार करून घ्यावे. दुसरा एक ड्रम घेऊन त्यात पुरेसे पाणी घ्यावे व त्यामध्ये आठ किलो युरिया व दहा किलो सुपर फॉस्फेट प्रति टन काडीकच-याच्या प्रमाणात घेऊन ड्रममधील पाण्यात विरघळवावे. ही दोन्ही द्रावणे खड्डे भरताना काडीकच-याच्या प्रत्येक थरावर सम प्रमाणात संपूर्ण खड्ड्यास पुरतील अशा बेताने टाकावीत. 

प्रथम युरिया व सुपर फॉस्फेटचे द्रावण शिंपडावे आणि शेणकाला व जिवाणूंचे मिश्रण नंतर शिंपडावे. नंतर काडीकचरा ओला राहण्यासाठी आवश्‍यकतेनुसार जादा पाणी टाकावे, पण खड्ड्यात पाणी साठणार नाही याची काळजी घ्यावी. 

अशा पद्धतीने थरावर थर देऊन खड्डा जमिनीवर 30 ते 60 सेंटिमीटर येईल इतका उंच भरावा. संपूर्ण खड्डा मातीने अगर शेणमातीने झाकून घ्यावा, म्हणजे खड्ड्यातील पाण्याचे बाष्प होऊन उडून जाणार नाही. दीड महिन्याच्या अंतराने खड्ड्याची चाळवणी करावी आणि आवश्‍यकता वाटल्यास पाणी टाकावे. या पद्धतीने चार ते साडेचार महिन्यांत उत्तम कंपोस्ट खत तयार होते. 

उत्तम कुजलेल्या कंपोस्ट खतात नत्राचे प्रमाण 1 ते 1.5 टक्के, कर्ब व नत्राचे गुणोत्तर जवळ जवळ 20 : 1 राहते. उत्तम कुजलेले कंपोस्ट खत पिसासारखे मऊ दिसते. कंपोस्ट खताचा रंग तपकिरी, गर्द काळा असतो व त्यास मातकट वास येतो. बागायती एक एकरासाठी पाच टन, तर जिराइतात दोन ते तीन मेट्रिक टन कंपोस्ट खत आवश्‍यक असते.