ग्राहक म्हणून, आपल्याला अनेक अधिकार आहेत जे आपले हित जपतात. त्याचप्रमाणे, एक जबाबदार ग्राहक म्हणून आपली काही कर्तव्ये देखील आहेत.

ग्राहकांचे हक्क:

1. सुरक्षेचा हक्क: आपल्याला जीवघेण्या व धोकादायक वस्तूंपासून सुरक्षित राहण्याचा हक्क आहे.
   • उदाहरण: सदोष इलेक्ट्रिक वस्तूमुळे धोका झाल्यास, आपल्याला भरपाई मिळू शकते.
2. माहितीचा हक्क: वस्तूची गुणवत्ता, प्रमाण, शुद्धता, किंमत इत्यादी माहिती मिळवण्याचा हक्क आहे.
   • उदाहरण:labeling पाहून उत्पादनाविषयी माहिती मिळवणे.
3. निवडीचा हक्क: विविध वस्तू व सेवांमधून निवड करण्याचा हक्क आहे.
   • उदाहरण: एकाच प्रकारच्या अनेक वस्तू बाजारात उपलब्ध असतात, त्यातून आपल्याला योग्य वाटेल ती निवडता येते.
4. दाद मागण्याचा हक्क: आपल्या तक्रारींचे निवारण करण्याचा हक्क आहे.
   • उदाहरण: वस्तू सदोष असल्यास ती बदलून मागणे किंवा नुकसान भरपाई मागणे.
5. ग्राहक शिक्षणाचा हक्क: वस्तू व सेवा वापरण्याबद्दल ज्ञान मिळवण्याचा हक्क आहे.
   • उदाहरण: ग्राहक मंच आपल्याला आपल्या हक्कांविषयी माहिती देतात.

ग्राहकांची कर्तव्ये:

1. खरेदी करताना वस्तूची गुणवत्ता, किंमत, वजन तपासावे.
2. वस्तू खरेदी केल्यानंतर पावती (bill) अवश्य घ्यावी.
3. वस्तूच्या वापरासंबंधी उत्पादकाने दिलेली माहिती काळजीपूर्वक वाचावी.
4. वस्तू सदोष असल्यास त्याबद्दल त्वरित तक्रार करावी.
5. खरेदी करताना 'ग्राहक म्हणून' जागरूक राहावे.

या हक्कांचे आणि कर्तव्यांचे पालन करून आपण एक सजग ग्राहक बनू शकतो.