औषधे आणि आरोग्य
वैद्यकीयशास्त्र
शरीर
प्राणी
गर्भधारणा
स्तनपान
स्त्री किंवा इतर सस्तन प्राण्यांमध्ये डिलिव्हरीनंतरच स्तनामधून दूध का येऊ लागते, त्याआधी हे का शक्य नसते? नेमके याच वेळी शरीरात नक्की कसे आणि काय बदल घडतात?
2 उत्तरे
2
answers
स्त्री किंवा इतर सस्तन प्राण्यांमध्ये डिलिव्हरीनंतरच स्तनामधून दूध का येऊ लागते, त्याआधी हे का शक्य नसते? नेमके याच वेळी शरीरात नक्की कसे आणि काय बदल घडतात?
27
Answer link
प्राण्यांच्या शरीरात होणाऱ्या बहुतांशी सर्वच बदलांना शरीरातील संप्रेरके(Harmones) जबाबदार असतात. कुठलीही एखादी क्रिया योग्य वेळेस घडून येण्यासाठी योग्य त्या प्रमाणात शरीरात संप्रेरके तयार होत असतात.
स्तनांमधून दूध येतानाही अनेक संप्रेरके काम करतात. गर्भवती राहिल्यापासून ते बाळंत होण्याच्या अगोदर स्त्रीच्या शरीरात भरपूर प्रमाणात इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन, ह्यूमन प्लॅसेंटल लॅक्टोजन व प्रोलॅक्टिन हे संप्रेरके असतात.
बाळंत होताक्षणी इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन, ह्यूमन प्लॅसेंटल लॅक्टोजन हे संप्रेरके अचानक शरीरातून कमी होतात. मात्र प्रोलॅक्टिन हा हार्मोन भरपूर प्रमाणात शरीरात असतो. लॅक्टिन म्हणजे दूध, प्रो म्हणजे मदत करणे, प्रोलॅक्टिन मग आपले काम करू लागून दूध निर्मितीचे काम शरीरात सुरू होते.
स्तनांमधून दूध येतानाही अनेक संप्रेरके काम करतात. गर्भवती राहिल्यापासून ते बाळंत होण्याच्या अगोदर स्त्रीच्या शरीरात भरपूर प्रमाणात इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन, ह्यूमन प्लॅसेंटल लॅक्टोजन व प्रोलॅक्टिन हे संप्रेरके असतात.
बाळंत होताक्षणी इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन, ह्यूमन प्लॅसेंटल लॅक्टोजन हे संप्रेरके अचानक शरीरातून कमी होतात. मात्र प्रोलॅक्टिन हा हार्मोन भरपूर प्रमाणात शरीरात असतो. लॅक्टिन म्हणजे दूध, प्रो म्हणजे मदत करणे, प्रोलॅक्टिन मग आपले काम करू लागून दूध निर्मितीचे काम शरीरात सुरू होते.
0
Answer link
स्त्री किंवा इतर सस्तन प्राण्यांमध्ये डिलिव्हरीनंतरच स्तनामधून दूध येण्याचे कारण खालीलप्रमाणे आहे:
हार्मोनल बदल (Hormonal changes):
- गर्भधारणेदरम्यान: गर्भधारणेदरम्यान, प्रोजेस्टेरॉन (Progesterone) आणि इस्ट्रोजेन (Estrogen) यांसारख्या हार्मोन्सची पातळी वाढलेली असते. हे हार्मोन्स दूध तयार करणाऱ्या ग्रंथींच्या विकासास मदत करतात, परंतु ते दुधाचे उत्पादन थांबवतात.
- डिलिव्हरीनंतर: जेव्हा बाळ जन्माला येते, तेव्हा प्रोजेस्टेरॉन आणि इस्ट्रोजेनची पातळी झपाट्याने कमी होते. यामुळे प्रोलॅक्टिन (Prolactin) नावाचे हार्मोन सक्रिय होते, जे दूध तयार करण्यास उत्तेजित करते.
प्रोलॅक्टिनची भूमिका (Role of prolactin):
- प्रोलॅक्टिन हे पिट्युटरी ग्रंथी (Pituitary gland) नावाच्या মস্তিষ্কের भागातून तयार होते.
- बाळ जेव्हा स्तनपान करते, तेव्हा नसा उत्तेजित होतात आणि त्या मेंदूला प्रोलॅक्टिन तयार करण्याचे संकेत देतात.
- प्रोलॅक्टिन स्तनाच्या ग्रंथींना दूध तयार करण्यासाठी उत्तेजित करते.
ऑक्सिटोसिनची भूमिका (Role of oxytocin):
- ऑक्सिटोसिन (Oxytocin) नावाचे हार्मोन दूध स्तनाग्रातून बाहेर पडण्यास मदत करते. या प्रक्रियेला 'लेट-डाउन रिफ्लेक्स' (Let-down reflex) म्हणतात.
- जेव्हा बाळ स्तनपान करते, तेव्हा ऑक्सिटोसिन स्तनांच्या सभोवतालच्या स्नायूंना दुधाला बाहेर ढकलण्यास मदत करते.
पहिला स्त्राव (Colostrum):
- डिलिव्हरीनंतर लगेच येणारे दूध Colostrum (पहिला स्त्राव) खूप महत्वाचे असते.
- यात भरपूर अँटीबॉडीज (Antibodies) असतात, जे बाळाला संसर्गापासून वाचवतात.
नेमके याच वेळी शरीरात होणारे बदल:
- प्रोजेस्टेरॉन आणि इस्ट्रोजेनची पातळी कमी होते.
- प्रोलॅक्टिन आणि ऑक्सिटोसिनची पातळी वाढते.
- स्तनाच्या ग्रंथी दूध तयार करण्यास आणि स्त्राव करण्यास सुरवात करतात.
या हार्मोनल बदलांमुळे आणि शारीरिक प्रक्रियांमुळे डिलिव्हरीनंतरच स्तनातून दूध येऊ लागते.