गर्भधारणा

काय करावे:

• डॉक्टरांचा सल्ला: सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे स्त्रीरोगतज्ज्ञाचा (Gynecologist) सल्ला घेणे. त्या तुमच्या आरोग्याची स्थिती आणि गर्भधारणेचा कालावधी पाहून योग्य मार्गदर्शन करू शकतील.
• गर्भपात (Abortion): ५ आठवड्यांचा गर्भ काढण्यासाठी वैद्यकीय गर्भपात (Medical Abortion) किंवा शस्त्रक्रिया गर्भपात (Surgical Abortion) असे दोन पर्याय असू शकतात.

गोळीचे नाव:

• मिफेप्रिस्टोन (Mifepristone) आणि मिसोप्रोस्टोल (Misoprostol): वैद्यकीय गर्भपातासाठी या गोळ्या वापरल्या जातात. मिफेप्रिस्टोन गर्भाशयाच्या अस्तरास पातळ करते आणि मिसोप्रोस्टोलमुळे गर्भाशय आकुंचन पावते, ज्यामुळे गर्भपात होतो.

दुष्परिणाम:

• प्रत्येक औषधाचे काही दुष्परिणाम असतात. मिफेप्रिस्टोन आणि मिसोप्रोस्टोलच्या सामान्य दुष्परिणामांमध्ये रक्तस्त्राव, पोटदुखी, मळमळ आणि उलट्या यांचा समावेश होतो. काही गंभीर दुष्परिणाम देखील होऊ शकतात, जसे की जास्त रक्तस्त्राव किंवा संसर्ग.
• दुष्परिणाम टाळण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. त्या तुमच्यासाठी योग्य उपाय निवडण्यास मदत करतील आणि दुष्परिणामांचे व्यवस्थापन कसे करावे याबद्दल मार्गदर्शन करतील.

इतर पर्याय:

• काही प्रकरणांमध्ये, शस्त्रक्रिया गर्भपात (Surgical Abortion) हा एक पर्याय असू शकतो. ह्यामध्ये गर्भाशयातून गर्भ काढला जातो.

महत्वाचे:

• कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी डॉक्टरांशी बोलणे अत्यंत आवश्यक आहे. ते तुम्हाला योग्य माहिती आणि मार्गदर्शन देऊ शकतील.

टीप: गर्भपात कायदेशीर आहे की नाही, हे तुमच्या देशाच्या कायद्यावर अवलंबून असते. त्यामुळे, कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी तुमच्या देशातील कायदे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे.

जर बाळाच्या गळ्याभोवती नाळ आवडला असेल तर त्यामुळे बाळाला श्वास घेण्यास त्रास होऊन त्याचा रक्तपुरवठा कमी होऊन बाळ गुदमरून मृत्यू होऊ शकते.

बाळा भोवतालचे पाणी हे बाळाच्या वाढीसाठी आवश्यक असते आणि बाळाला खेळण्यासाठी गरजेचे असते ते कमी झाले तर बाळाला कमीच स्पेस भेटतो फिरण्यासाठी आणि त्यामुळे बाळाची हालचाल पण कमी होते.

बरेचदा कळा येतात पण त्या कळा जास्त सहन करू शकत नाहीत काही महिला त्यामुळे बाळ आहे किंवा बरेचदा बाळाच्या जो डिलिव्हरीचा पॅसेज असतो तो लहान असल्यामुळे बाळ बाहेर येऊ शकत नाही त्यामुळे बाळ मरण्याची शक्यता असते त्यामुळे हृदयाचे ठोके कमी होतात बाळाचे त्यावेळेसही सिजर करावे लागते.

बाळा ने पोटामध्ये संडास केली असल्यास त्यामुळे पण सिजर करावे लागते.

आणि बरेच काही डॉक्टर असे नालायक आहेत किती काही कारण सांगून सिजर करतात पण ते सर्वजण करण्यात जसे प्रत्येक व्यवसायांमध्ये अशी काही लोक असतात तसेच डॉक्टर व्यवसाय मध्ये सुद्धा काही डॉक्टर असतील पण सर्व संकट सर्वांना दोष देणे चुकीचे आहे अशावेळी तुम्ही दुसऱ्या डॉक्टरचे ओपिनियन घेऊ शकता.

अनेक महिलांना असे वाटत असते की गर्भधारणे नंतर संभोग केल्यास गर्भाला त्रास होऊ शकतो अथवा समस्या निर्माण होऊ शकतात. म्हणून स्त्रिया या गरोदर असताना संभोग करण्याचे टाळतात. बाळाला काही त्रास होईल या भीतीने स्त्रिया गरोदर असताना संभोगास नकार देतात. 

कितव्या महिन्यापर्यंत संबंध ठेवावेत ?

गरोदरपणात काळजीपूर्वक करण्यात येणारा संभोग हा बाळाला इजा पोहचवत नाही. गरोदरपणात लैंगिक संबंध ठेवताना खालील काही मुद्दे लक्षात ठेवा.

जोडप्यापैकी कोणालाही मूळव्याध नसेल तर ते लैंगिक संबंध ठेवू शकतात.

कोणत्याही प्रकारचे इन्फेक्शन टाळण्यासाठी निरोधचा वापर करावा. निरोध जंतुविरहीत व स्वच्छ केल्यानंतरच वापरावे, यामुळे योनीतील कीटाणूंचा संसर्ग होण्याची शक्यता कमी होते.

शरीरसंबंधांची इच्छा नसेल तर जबरदस्ती करू नये.

योनीचे आजार असतील तर गरोदरपणात शरीरसंबंध टाळावेत, कारण त्यामुळे बाळ आणि आईला धोका होऊ शकतो.

प्रत्यके स्त्रीची शाररिक परिस्थिती वेगळी असते त्यामुळे संभोगाआधी शाररिक परिस्थिती, बाळाची वाढ याबाबत डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक असते.

गरोदरपणात लैंगिक संबंध ठेवताना पूर्वज्ञान असणे महत्त्वाचे आहे. यामुळे मदत होईल आणि बाळ तंदुरुस्त व सुरक्षित राहील.

संभोगामुळे गर्भाला काही हानि पोहचेल या भीतीने बरीच जोडपी या काळात संभोग करण्याचे टाळतात. बाळ बऱ्याच आवाराणमध्ये सुरक्षित असते. त्यामुळे संभोगामुळे बाळाला कोणत्याही प्रकारची हानी पोहचत नाही. फक्त नेहेमीपेक्षा जास्त जागरूक असावे.

गरोदरपणात लैंगिक संबंध ठेवताना स्त्रीच्या पोटावर दाब येऊन चालत नाही. याबाबतीत जागरूक असावे.

गरोदरपणात लैंगिक संबंध ठेवताना पेटका येणे सामान्य आहे. आहे परंतु जर स्त्रीला योनी मधून रक्तस्त्राव झाल्यास आणि तो तसाच सुरु राहिल्यास ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधने आवश्यक असते.

सामान्यत: गर्भधारणेच्या पहिल्या तिमाहीत व प्रसूती आधी शेवटच्या चार आठवड्यांमध्ये लैंगिक संबंध टाळण्याचा सल्ला देण्यात येतो. पहिल्या तिमाहीमध्ये सेक्स न करण्याचा सल्ला देण्यात येतो कारण याकाळामध्ये गर्भनाळ गर्भाशयामध्ये रुजत असते व गर्भाचे अवयव देखील विकसित होत असतात. त्यामुळे या काळात सेक्स केल्यास एखादा तीव्र झटका अथवा एखाद्या चुकीमुळे गर्भाचे नुकसान होण्याची शक्यता असते. तसेच या दरम्यान मिसकॅरेज होण्याचा धोका अधिक असतो. त्याचप्रमाणे प्रसूतीपूर्व चार आठवडे आधी देखील सेक्स करताना सावध असावे. कारण या दरम्यान सेक्स केल्यामुळे इंटरकोर्स दरम्यान प्रसारित होणा-या हॉर्मोन्समुळे वेळेआधीच प्रसूतीकळा निर्माण होऊ शकतात. तसेच या काळामध्ये असुरक्षित सेक्स केल्यास गर्भजल पिशवी फुटून बाळाला इनफेक्शन होण्याचा धोका असतो.

गर्भधारणे दरम्यान लैंगिक संबंध ठेवताना पोटावर अति ताण व वजन घेणे टाळा. हॉर्मोन्स च्या बदलामुळे योनीमार्ग कोरडा झाल्याने खाज येत असल्यास लुब्रिकंट वापरावे. गरोदर स्त्रियांनी पाठीवर झोपू नये. जर स्त्रीला अस्वस्थ वाटत असेल अथवा त्रास होत असेल तर संभोग टाळावे. गर्भावस्थेत लैंगिक संबंध ठेवताना बाळाला किंवा आईवर कोणता परिणाम होऊ शकतो, हे प्रश्न निर्माण होणे स्वाभाविक आहे. स्त्रीच्या गर्भावस्थेत वाढ होते, तशा स्त्रीच्या समस्या या वाढत जात असतात. त्यामुळे अशा अवस्थेत लैंगिक संबंध ठेवताना मोठी जोखीम स्वीकारावी लागत असते. उदरावर कोणत्याही प्रकारचा दबाब हा भ्रूण व गर्भवती महिला यांच्यासाठी धोकादायक ठरू शकतो. गर्भधारणेच्या सहा ते सात महिन्यापर्यंत लैंगिक संबंध ठेऊ शकतो. परंतु, त्यातही मोठी जोखीम असते. त्यामुळे डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन विशिष्ट प्रकारच्या आसनाचा अवलंब करता येऊ शकतो. काही महिला या होणार्या बाळाविषयी अधिक उत्सुक असतात. त्यामुळे पतिची लहर ओळखण्याकडे त्या फारसे लक्ष देत नाहीत. या काळात पुरूषांनी पत्नीला समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. 

#

गर्भधारणे दरम्यान लैंगिक संबंध ठेवण्यापूर्वी चेक-अप करणे गरजेचे असते. जर एखाद्या महिलेची सतत अबॉर्शन अथवा प्रिमॅच्युर डिलीव्हरीची हिस्ट्री असेल तर तिला तिच्या गर्भारपणाच्या नऊ महिन्यांमध्ये सेक्स पासून दूर रहावे लागते. पण जर गर्भधारणा सुदृढ असेल व गर्भारपणातील कोणत्याही समस्या नसतील तर गरोदर असताना देखील लैंगिक संबंध ठेऊ शकता.

 

 

गरोदरपणाचा काळ हा संपूर्णपणे स्त्रीलाच सहन करायचा असला तरी या काळात तिच्या नवऱ्याची सोबत आणि साथ तिला मिळणे खूप गरजेचे असते. या काळात जसे अनेक शारीरिक बदल होत असतात तसेच अनेक मानसिक बदलही होत असतात. शारीरिक बदल हे विविध उपाय करून ठीक केले जातात, पण मानसिक बदल जेव्हा जाणवू लागतात तेव्हा स्त्रीला प्रकर्षाने आपल्या आवडत्या व्यक्तीची आठवण येते. तो व्यक्ती म्हणजे नवरा होय. जर नवरा सोबत असेल तर स्त्री सर्व त्रास सहन करू शकते.

एकंदर पाहता या काळात नवऱ्याने आपल्या गरोदर बायकोची शक्य तितकी काळजी घेणे गरजेचे ठरते. गरोदरपणाच्या काळात नवऱ्याच्या आपल्या बायकोप्रती काही जबाबदाऱ्या असतात आणि त्या प्रत्येक नवऱ्याने पूर्ण करायलाच हव्यात. आज याच लेखातून आम्ही त्या जबाबदाऱ्या नेमक्या कोणत्या आहेत आणि कोणत्या प्रसंगी तुमच्या बायकोला तुमची सर्वाधिक गरज भासते ते सांगणार आहोत.

घरकामे

सध्या स्वत:चा वेगळा संसार थाटण्याचे युग आहे. सर्वच नसले तरी 80% कपल्स हे स्वत:चा वेगळा संसार थाटण्याला प्राधान्य देतात. जेव्हा वेगळा संसार थाटला जातो तेव्हा साहजिकच तो दोघांचा असतो. मदतीला कोणी तिसरी व्यक्ती नसते. कधी कधी अनेक कपल्सना हा गरोदरपणाचा काळ दोघांनाच सावरून घ्यावा लागतो, अशावेळी नवऱ्याची जबाबदारी असते कि त्याने घराची जबाबदारी पुढचे काही महिने स्वत:च्या अंगावर घेऊन आपल्या गरोदर बायकोला शक्य तितका आराम देणे. जेव्हा ती शक्य तितका आराम करेल तेव्हाच ती स्वस्थ आणि निरोगी राहील.

आठवणी जपून ठेवणे

पहिलं बाळंतपण किंवा गरोदरपणाचा काळ हा कोणत्याही स्त्रीसाठी अगदी खास असतो आणि हा काळ अधिक खास व अविस्मरणीय बनवण्याची जबाबदारी हि नवऱ्याची असते. याशिवाय गरोदरपणानंतर आयुष्यात तिसऱ्या व्यक्तीचं आगमन होणारं असतं. दोघांचं जग संपून त्यात अजून एक व्यक्ती येणार असतो. त्यामुळे जोवर वेळ आहे तोवर एकांतपण आणि दोघांचं जग कपल्सने पुरेपूर उपभोगणं आणि आपल्या येणाऱ्या पिढीला दाखवण्यासाठी त्या सर्व आठवणी जपून ठेवणे हि मुळातच एक आगळीवेगळी गोष्ट आहे. उद्या म्हातारे झाल्यावर या सर्व आठवणीच चेहऱ्यावर गोड हसू फुलवतील.

मानसिक आधार

हे प्रत्येक नवऱ्याचे आद्यकर्तव्यच असते असे म्हटले तरी वावगे ठरू नये. हा काळच अतिशय नाजूक असतो आणि या काळात आम्ही आधी सांगितल्याप्रमाणे स्त्रीमध्ये अनेक मानसिक बदल होत असतात. अशावेळी नवऱ्याने तिला शांत करणे, तिला पाठींबा देणे, तिला राग आला असले तर तिचा राग सहन करणे या सगळ्या गोष्टी केल्या पाहिजेत. अतिशय कुशलपणे तिचा बदललेला मूड सांभाळण्याचे कौशल्य नवऱ्याला यायला हवे. सतत सकारात्मक गोष्टी करणे, तिला आनंदी कसे ठेवता येईल याचा विचार करणे आणि त्यासाठी झटत राहणे यांसारख्या गोष्टी तिचे मन सांभाळण्यासाठी नवऱ्याने आवर्जून कराव्यात.

डोहाळे पुरवणे

हि जबाबदारी तर तुम्हाला वेगळ्याने सांगायला नको. गरोदरपणा म्हटले की डोहाळे आलेच आणि हे डोहाळे पूर्ण करण्याची जबाबदरी प्रामुख्याने नवऱ्याचीच असते. डोहाळे म्हणजे एक प्रकारचे गरोदरपणामुळे होणारे शारीरिक बदल असतात. त्यात स्त्रीचा काही दोष नसतो. त्यामुळे तिचे प्रत्येक डोहाळे पूर्ण करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न नवऱ्याने आवर्जून करावा. यातून तिचा हट्ट तर पूर्ण होईलच, पण तुम्ही तिच्यावर किती प्रेम करता ते सुद्धा दिसून येईल. डोहाळे पूर्ण झाल्याने आई आणि बाळ दोघे खुश असतात हे विशेष!

रागावर नियंत्रण

गरोदरपणाचा काळ हा मोठा म्हणजेच तब्बल 9 महिन्यांचा असतो. एवढ्या काळात कुठे न कुठे असे प्रसंग येऊ शकतात जिथे नवऱ्याला राग अनावर होऊ शकतो. पण शक्यतो नवरे मंडळींनी हा राग नियंत्रणात ठेवावा. कितीही ताण असेल, तणाव असले तर तो घराबाहेर सोडावा आणि गरोदर पत्नीसमोर आनंदी राहून तिच्या भोवतालीचे वातावरण चांगले व सकारात्मक ठेवण्याचा प्रयत्न करावा. या काळात झालेली भांडणे गरोदर स्त्री साठी योग्य नाहीत व त्याचा वाईट परिणाम बाळावर सुद्धा होऊ शकतो.

गर्भारपणाचा हा काळ सर्वात सुखद काळ आहे. पहिल्या १२ आठवड्यांत रोज वाटणारी मळमळ, उलट्या या काळात जवळजवळ थांबतात व गरोदर स्त्री सुटकेचा नि:श्वास सोडते. या काळात भूक वाढायला लागते, तसेच अनेक वेगवेगळ्या चवीचे पदार्थ खाण्याची इच्छा वाढते. एकत्र कुटुंबात राहत असेल तर तिचे खाण्यापिण्याचे डोहाळेही मनसोक्त पुरवले जातात.

या मधल्या तीन महिन्यांच्या काळात गर्भाशयाचा आकार हळूहळू वाढायला लागतो; पण अजून खूप जास्त मोठा न झाल्याने अवघडलेपणा कमी असतो व सर्व हालचाली सहज शक्य असतात. यानंतरच्या तीन महिन्यांत गर्भाशयाच्या आकारामुळे हालचालींना त्रास होण्याची शक्यता असते.

छाती आणि पोट यांमधील श्वासपटलावर या तीन महिन्यांत थोडा ताण यायला सुरुवात होते. याचा परिणाम श्वासोच्छ्वासावर होतो. थोडासा दम लागल्याची भावना होते. मध्येच जोराने लांब श्वास घ्यावासा वाटतो. तरीही हे सर्व खूप त्रासदायक नसते.

पहिल्या १४ आठवड्यांत गर्भाच्या शरीरातील सर्व अवयवांची वाढ जवळजवळ पूर्ण झालेली असते. १४-२७ आठवड्यांत आता या अवयवांचा आकार वाढतो आणि हे अवयव हळूहळू अचूकपणे कार्य करायला लागतात. १४ आठवड्यांचा गर्भ साधारणपणे दीड इंच लांब व ४५ ग्रॅम वजनाचा असतो. चौदा आठवड्यांपासून गर्भाशयाची वरील बाजू ओटीपोटातून पोटाच्या पोकळीत हाताला लागू शकते. स्त्रीचे वजन थोडेसे वाढते; पण अजूनही ती गरोदर आहे हे पटकन लक्षात येत नाही. यानंतर मात्र गर्भाशयाचा आकार झपाट्याने वाढत जातो व अनेक वेगवेगळी लक्षणे दिसायला लागतात.

गर्भारपणात शरीरातील संप्रेरकांच्या पातळीत पुष्कळच बदल होतात. तसेच वेगवेगळी संप्रेरके निर्माण होतात. म्हणूनच त्वचेवर खूप बदल दिसतात. काही स्त्रियांची त्वचा तजेलदार दिसायला लागते आणि त्यांच्या सौंदर्यात वेगळाच आकर्षकपणा येतो. मेलॅनिन या द्रव्याचे प्रमाण रक्तात वाढल्यामुळे काही जणींना हे अनुभवास येत नाही. त्यांची त्वचा गरोदरपणात काहीशी काळवंडते. हे काळसर चट्टे विशेषत: दोन्ही गालांवर दिसून येतात. तसेच पाठीवर, पोटावर, पायांवरही हे काळसर डाग वाढतात. यावर कोणताही उपाय नसतो; परंतु या डागांची फारशी काळजी करण्याची गरज नाही. प्रसूतीनंतर काही महिन्यांनी हे डाग कमी होतात व अजून थोड्या काळानंतर आपोआप नाहीसे होतात.

गर्भाशयाच्या वाढत्या आकारामुळे पोटाची त्वचा ताणली जाते. त्वचेच्या आत असलेल्या कोलॅजिन तंतूंच्या रचनेतील बदलामुळे पोटावर ‘स्ट्रेच मार्क्स’ किंवा रेषा दिसायला लागतात. सुरुवातीला लालसर गुलाबी रंगाच्या या रेषा काही महिन्यांनी काळसर रंगाच्या दिसायला लागतात. औषधांच्या दुकानात हे व्रण फिके करणारे अनेक मलम उपलब्ध आहेत. ते जरी वापरले तरी त्यांचा परिणाम खूप होत नाही. घरच्या घरी उपलब्ध असलेले खोबरेल तेलही जर हलक्या हाताने रोज लावले तरी चालते. त्वचा ताणल्यामुळे झालेला हा परिणाम असल्याने प्रसूतीनंतर शरीर पूर्ववत झाले की हे व्रण कमी दिसायला लागतात.

गर्भाची हालचाल जाणवणे

गर्भाची हालचाल अगदी लवकर म्हणजे ७-८व्या आठवड्यातच सुरू झालेली असते. गर्भाचा आकार आणि वजन खूप कमी असल्याने गरोदर स्त्रीला ही हालचाल जाणवत नाही.

गर्भावस्थेच्या १८-२२ आठवड्यांत सर्वांत प्रथम स्त्रीला ही हालचाल स्पष्टपणे जाणवायला लागते. हा क्षण खूपच सुंदर, सुखद असतो. आपल्या शरीरात वाढणा-या इवल्याशा जिवाची ही खूण आनंददायक असते. लवकरच येत्या २-३ महिन्यांत तो इवलासा जीव मातेच्या हातात प्रत्यक्ष येणार असतो. पहिल्या गरोदरपणात ही हालचाल थोडी उशिरा जाणवायला सुरुवात होते. २४ ते २८ आठवड्यांमध्ये गर्भाचा आकार व त्याच्या बाजूला असलेल्या गर्भजलाचे प्रमाण व्यस्त असल्याने गर्भाच्या हालचाली खूप होतात. या वेळी गर्भ पोटाला झालेला स्पर्श, मोठा आवाज या सर्वांना हालचाल करून प्रतिसाद देतो.

या काळाच्या २० व्या आठवड्यात सोनोग्राफी तपासणी, रक्त चाचणी तसेच इतर काही त्रास जसे की चक्कर येणे, उलट्या, पाठ आणि पाय दुखणे, पायावर सूज येणे हे शारीरिक त्रास जास्त प्रमाणात होत असल्यास वेळीच तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा. वेदनाशामक औषधी घेऊ नयेत. 

गर्भावस्थेमध्ये पत्नीला संतुलित आणि पौष्टिक आहार देणे अत्यंत आवश्यक आहे. त्यामुळे आई आणि बाळ दोघांचेही आरोग्य चांगले राहते. खाली काही महत्वाचे घटक आणि पदार्थांची माहिती दिली आहे जी तुम्ही तुमच्या पत्नीच्या आहारात समाविष्ट करू शकता:

आहार कसा असावा:

• सकाळचा नाश्ता:
  • पोहे, उपमा, इडली, डोसा (fermented पदार्थ), multi grain पराठे.
  • एक वाटी फळे (कलिंगड, पपई, केळी).
• दुपारचे जेवण:
  • दोन चपाती, एक वाटी भाजी, एक वाटी डाळ, एक वाटी दही आणि भात.
  • हिरव्या पालेभाज्यांचा समावेश असावा.
• रात्रीचे जेवण:
  • दोन चपाती, भाजी, डाळ किंवा कडधान्ये.
  • रात्रीचे जेवण हलके असावे.
• snacks:
  • सुकामेवा (badam, kaju)
  • फळे
  • milkshake

काय टाळावे:

• process केलेले अन्न (processed food)
• जास्त तेलकट आणि मसालेदार पदार्थ (oily and spicy food)
• soft drink
• कच्चे मांस किंवा मासे (raw meat or fish)
• alcohol

टीप: तुमच्या पत्नीसाठी योग्य आहार योजना तयार करण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे, कारण प्रत्येक गरोदर महिलेची गरज वेगळी असते.

एका वेळेस सेक्स केल्यावर मुलगी प्रेग्नेंट राहू शकते का, याचे उत्तर होय आहे. असुरक्षित सेक्स केल्यास,pregnancy राहण्याची शक्यता असते.

• मासिक पाळी: मासिक पाळीच्या काळात सेक्स केल्यास गर्भधारणेची शक्यता कमी असते, पण ती पूर्णपणे टळत नाही.
• ओव्हुलेशन (Ovulation): ओव्हुलेशनच्या दरम्यान सेक्स केल्यास गर्भधारणेची शक्यता जास्त असते, कारण या काळात स्त्रीबीज फलित होण्याची शक्यता अधिक असते.
• शुक्राणू (Sperm): शुक्राणू महिलेच्या शरीरात ५ दिवसांपर्यंत जिवंत राहू शकतात. त्यामुळे ओव्हुलेशनच्या काही दिवस आधी सेक्स केल्यासही गर्भधारणा होऊ शकते.

सुरक्षित सेक्स करणे महत्त्वाचे आहे, ज्यामुळे गर्भधारणा टाळता येऊ शकते आणि लैंगिक संक्रमित रोगांपासून (sexually transmitted infections) बचाव होतो.