खाजगीकरण (Privatization) : व्याख्या आणि उदाहरण

व्याख्या:

• खाजगीकरण म्हणजे शासकीय मालकीच्या किंवा व्यवस्थापनाच्या उद्योगांचे, मालमत्तेचे, किंवा सेवांचे हस्तांतरण खाजगी क्षेत्राकडे करणे.
• सोप्या भाषेत सांगायचे झाल्यास, खाजगीकरण म्हणजे सरकारद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या कंपन्या, उद्योग किंवा सेवा खाजगी व्यक्ती किंवा संस्थांना विकणे किंवा त्यांचे व्यवस्थापन सोपवणे.

उद्देश:

• कार्यक्षमता वाढवणे: खाजगी क्षेत्रातील कंपन्या नफ्याच्या उद्देशाने काम करतात, त्यामुळे त्या अधिक कार्यक्षमतेने काम करण्याची शक्यता असते.
• गुंतवणूक: खाजगीकरणामुळे नवीन गुंतवणूक आकर्षित होते आणि उद्योगांचा विकास होतो.
• आर्थिक सुधारणा: सरकारवरील आर्थिक भार कमी होतो आणि महसूल वाढतो.
• स्पर्धा: खाजगीकरणामुळे बाजारात स्पर्धा वाढते आणि ग्राहकांना चांगले पर्याय मिळतात.

उदाहरण:

• दूरसंचार क्षेत्र: 1990 च्या दशकात भारताने दूरसंचार क्षेत्रात खाजगीकरण सुरू केले. अनेक खाजगी कंपन्यांना परवाने देण्यात आले, ज्यामुळे आज आपल्याला विविध कंपन्यांकडून मोबाईल आणि इंटरनेट सेवा उपलब्ध आहेत.
• विमान कंपन्या: एअर इंडिया (Air India) ही सरकारी विमान कंपनी टाटा समूहांना विकण्यात आली, हे खाजगीकरणाचे उत्तम उदाहरण आहे. Business Today
• बँकिंग क्षेत्र: काही सरकारी बँकांचे खाजगीकरण करण्याचा सरकारचा विचार आहे.

निष्कर्ष:

खाजगीकरण हे एक गुंतागुंतीचे धोरण आहे. याचे फायदे आणि तोटे दोन्ही आहेत. योग्य नियोजन आणि अंमलबजावणी झाल्यास, खाजगीकरणामुळे अर्थव्यवस्था आणि नागरिकांसाठी अनेक सकारात्मक बदल घडू शकतात.