पांडुरंगाच्या (विठ्ठलाच्या) कानात मासे घातलेले असण्यामागे एक पौराणिक कथा आहे. त्या कथेनुसार, पुंडलिक नावाचा एक भक्त होता. तो आपल्या आई-वडिलांची खूप सेवा करत असे. एकदा भगवान विठ्ठल पुंडलिकाची परीक्षा घेण्यासाठी त्याच्या आश्रमात आले. त्यावेळी पुंडलिक आपल्या आई-वडिलांची सेवा करत होता. त्याला देवाशी बोलण्याची फुरसत नव्हती, म्हणून त्याने देवाला उभे राहण्यासाठी एक वीट दिली आणि स्वतःच्या कामात व्यस्त राहिला.

आई-वडिलांची सेवा संपल्यावर पुंडलिकाने विठ्ठलाला विचारले की, 'तुम्ही माझ्या इथे का आला आहात?' विठ्ठल म्हणाला, 'मी तुझी भक्ती बघायला आलो होतो.' पुंडलिकाने विठ्ठलाला काही दिवस आश्रमात थांबण्याची विनंती केली. विठ्ठल त्याच्या विनंतीला मान देऊन तिथे थांबला.

एक दिवस पुंडलिकाने दोन स्त्रिया पाहिल्या, ज्या मळकट कपड्यांमध्ये होत्या आणि नदीच्या दिशेने चालल्या होत्या. नदीत स्नान केल्यावर त्या सुंदर आणि तेजस्वी दिसत होत्या. त्यांनी पुन्हा नदीत प्रवेश केला आणि त्याच मळकट रूपात परतल्या. पुंडलिकाला हे रहस्य जाणून घ्यायचे होते, म्हणून त्याने त्या स्त्रियांना विचारले, 'तुम्ही कोण आहात आणि असे का करत आहात?'

त्या स्त्रिया म्हणाल्या, 'आम्ही गंगा आणि यमुना नद्या आहोत. लोक आमच्यात स्नान करून त्यांची पापे धुतात, त्यामुळे आम्ही मळकट होतो. पण, तुझ्या दर्शनाने आम्ही शुद्ध होतो.' हे ऐकून पुंडलिकाला खूप वाईट वाटले आणि त्याने त्या नद्यांना सांगितले की, 'तुम्ही इथेच थांबा. मी माझ्या आई-वडिलांची सेवा करून तुम्हाला पावन करीन.'

पुंडलिकाच्या सेवेमुळे त्या नद्या शुद्ध झाल्या आणि त्यांनी आपले माशांचे रूप धारण केले. त्या माशांना पुंडलिकाने विठ्ठलाच्या कानात ठेवले, जेणेकरून त्यांना कायमस्वरूपी मुक्ती मिळेल. त्यामुळे विठ्ठलाच्या कानात मासे असतात, असे मानले जाते.

हे केवळ एक प्रतीकात्मक रूप आहे. याचा अर्थ असा आहे की, विठ्ठल आपल्या भक्तांची भक्ती आणि सेवा नेहमी लक्षात ठेवतो आणि त्यांना मुक्ती देतो.

या कथेचा संदर्भ 'स्कंद पुराण' आणि 'पांडुरंग महात्म्य' यांसारख्या ग्रंथांमध्ये मिळतो.