श्रीरामाचा प्रवास हा त्याग, धर्म, शौर्य आणि नीतिमत्तेने परिपूर्ण असा एक महान आदर्श आहे. त्यांचा जीवनप्रवास थोडक्यात खालीलप्रमाणे आहे:

• जन्म आणि बालपण: श्रीरामांचा जन्म अयोध्येत राजा दशरथ आणि राणी कौसल्या यांच्या पोटी झाला. ते विष्णूचा सातवा अवतार मानले जातात. त्यांचे बंधू लक्ष्मण, भरत आणि शत्रुघ्न यांच्यासमवेत त्यांचे बालपण अतिशय पवित्र वातावरणात गेले. त्यांनी गुरु वशिष्ठांच्या आश्रमात वेद, शस्त्रविद्या आणि नीतीशास्त्राचे शिक्षण घेतले.
• विश्वामित्रांसोबतचा प्रवास: तरुणपणी महर्षी विश्वामित्र त्यांना आपल्या यज्ञाचे रक्षण करण्यासाठी घेऊन गेले. यावेळी रामाने राक्षसी ताटिकेचा वध केला आणि अनेक राक्षसांचा नायनाट केला. याच प्रवासात त्यांनी अहिल्येचा उद्धार केला.
• सीता स्वयंवर आणि विवाह: विश्वामित्रांसोबतच ते मिथिलेत पोहोचले, जिथे राजा जनकाने सीता स्वयंवराचे आयोजन केले होते. भगवान शिवशंकरांचे धनुष्य (पिनाक) कोणीही उचलून त्याची दोरी चढवू शकले नाही, पण रामाने ते धनुष्य सहज उचलून प्रत्यंचा चढवताना ते भंग केले. त्यामुळे त्यांनी सीतेशी विवाह केला. लक्ष्मण, भरत आणि शत्रुघ्न यांचाही सीतेच्या बहिणी आणि चुलत बहिणींशी विवाह झाला.
• वनवास: अयोध्येला परतल्यानंतर, राजा दशरथाने रामाला युवराज घोषित करण्याचा निर्णय घेतला. परंतु, दशरथांची धाकटी पत्नी कैकेयी हिने आपल्या दासी मंथरेच्या सांगण्यावरून दशरथांकडून दोन वर मागितले. पहिला वर म्हणजे भरताला राजा बनवणे आणि दुसरा म्हणजे रामाला चौदा वर्षांचा वनवास. पितृवचनाचे पालन करण्यासाठी राम, सीता आणि लक्ष्मण यांच्यासोबत वनवासात गेले.
• वनवासातील जीवन: वनवासात त्यांनी अनेक पवित्र ठिकाणी वास्तव्य केले, जसे की चित्रकूट, दंडकारण्य आणि पंचवटी. या काळात त्यांनी अनेक ऋषी-मुनींना राक्षसांच्या त्रासातून मुक्त केले आणि अनेक चांगल्या लोकांशी मैत्री केली.
• सीताहरण: पंचवटीत असताना, लंकेचा राक्षस राजा रावण याने कपटाने (मारीच राक्षसाला सोन्याच्या हरणाच्या रूपात पाठवून) सीतेचे हरण केले आणि तिला लंकेत घेऊन गेला.
• सीतेचा शोध आणि वानरसेना: सीतेच्या शोधासाठी राम आणि लक्ष्मणाने अनेक ठिकाणी प्रवास केला. यावेळी त्यांची भेट हनुमानाशी झाली आणि त्यानंतर किष्किंधा येथील वानरराज सुग्रीव यांच्याशी त्यांची मैत्री झाली. रामाने सुग्रीवाला त्याचा भाऊ वाली याचा वध करून राजा बनण्यास मदत केली आणि त्या बदल्यात सुग्रीवाने रामाला सीता शोधण्यासाठी आपली वानरसेना दिली. हनुमानाने लंकेला जाऊन सीतेचा शोध घेतला, रावणाला इशारा दिला आणि लंकेचे दहन केले.
• लंकादहन आणि युद्ध: वानरसेनेच्या मदतीने रामाने समुद्रावर 'रामसेतू' नावाचा पूल बांधला. या पुलावरून वानरसेना लंकेला पोहोचली. तिथे रावण आणि त्याच्या राक्षस सेनेसोबत रामाचे मोठे युद्ध झाले. या युद्धात रावणाचा पराभव झाला आणि त्याचा वध झाला.
• अयोध्येला परत: रावणाचा वध केल्यानंतर रामाने सीतेला परत आणले. वनवासाची चौदा वर्षे पूर्ण झाल्यानंतर राम, सीता, लक्ष्मण आणि हनुमान अयोध्येला परतले. त्यांचे अयोध्येतील आगमन हे दिवाळी म्हणून साजरे केले जाते. अयोध्येला परतल्यानंतर रामाचा राज्याभिषेक झाला आणि त्यांनी एक आदर्श राजा म्हणून 'रामराज्य' स्थापित केले.

श्रीरामाचा हा प्रवास त्याग, कर्तव्यनिष्ठा, धैर्य, न्याय आणि धर्माचरणाचा एक अनुपम आदर्श आहे, जो आजही लोकांना प्रेरणा देतो.