धर्म

योगेश्वर या शब्दाचा अर्थ दोन भागांमध्ये विभागून समजून घेता येतो:

• योग (Yoga): याचा अर्थ 'जोडणे', 'एकत्र करणे', 'संयोग', 'अनुशासन' किंवा 'साधना' असा होतो. हे मन, शरीर आणि आत्मा यांना जोडण्याच्या आध्यात्मिक प्रक्रियेला सूचित करते.
• ईश्वर (Ishwar): याचा अर्थ 'स्वामी', 'मालक', 'देव' किंवा 'परमेश्वर' असा होतो.

यानुसार, योगेश्वर म्हणजे 'योगाचा स्वामी', 'योगींचा स्वामी', 'सर्व योगांचा नियंत्रक' किंवा 'सर्वांत मोठा योगी' होय.

श्रीकृष्णाला योगेश्वर का म्हणतात?

भगवान श्रीकृष्ण यांना अनेक कारणांमुळे 'योगेश्वर' म्हणून संबोधले जाते:

• सर्व योगांचे आद्य प्रवर्तक: भगवद्गीतेमध्ये, भगवान श्रीकृष्णांनी स्वतः अर्जुनाला कर्मयोग, ज्ञानयोग, भक्तियोग आणि ध्यानयोग यांसारख्या विविध योगांचे सखोल ज्ञान दिले. तेच या सर्व योगांचे मूळ स्त्रोत आणि अंतिम गंतव्यस्थान आहेत.
• परम ज्ञानी आणि स्थितप्रज्ञ: कृष्णांचे जीवन हे अलिप्तता, समत्व आणि कर्तव्याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. कोणत्याही परिस्थितीत ते शांत, स्थिर आणि अविचल राहिले. एका आदर्श योग्याप्रमाणे, त्यांनी सर्व सुख-दुःख आणि यश-अपयश यांना समान मानले.
• मायेचे नियंत्रण: भगवान श्रीकृष्ण हे योगमायेचे स्वामी आहेत. ते आपल्या इच्छेनुसार माया वापरू शकतात किंवा तिचा त्याग करू शकतात. जगातील सर्व गोष्टींवर आणि शक्तींवर त्यांचे पूर्ण नियंत्रण आहे.
• प्रत्यक्ष ज्ञान देणारे गुरू: अर्जुनाला कुरुक्षेत्रावर त्यांनी दिलेला उपदेश हा केवळ ज्ञान नाही, तर जीवनाच्या प्रत्येक पैलूला स्पर्श करणारा एक परिपूर्ण योग आहे. त्यांनी अर्जुनाला आपले विश्वरूप दाखवून परमतत्त्वाचा अनुभव दिला, जो योगाचा अंतिम उद्देश आहे.
• परम योगी: ते केवळ योगाचे ज्ञान देणारे नव्हते, तर स्वतःच त्याचे मूर्तिमंत स्वरूप होते. त्यांची प्रत्येक कृती ही योगाचे प्रदर्शन होती – मग ती बाललीला असो, गोवर्धन उचलणे असो, कंसाचा वध असो किंवा गीतेचा उपदेश असो.

या सर्व कारणांमुळे, भगवान श्रीकृष्ण हे 'योगेश्वर' म्हणून ओळखले जातात, कारण ते योगाचे अंतिम रहस्य जाणणारे आणि स्वतः योगाचे सर्वोच्च स्वरूप धारण करणारे आहेत.

प्रिय बंधू आणि भगिनींनो,

आज आपण दिवाळीच्या या मंगल पर्वातील विविध दिवसांचे महत्त्व, त्यांचे अध्यात्मिक अर्थ आणि त्यामागील कथांवर प्रकाश टाकणार आहोत. दिवाळी हा केवळ दिव्यांचा उत्सव नसून तो जीवनातील अंधार दूर करून प्रकाशाकडे वाटचाल करण्याचा, वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचा आणि नात्यांमधील प्रेम व सलोखा वाढवण्याचा सण आहे.

१. नरक चतुर्दशी:

दिवाळीची सुरुवात खरं तर वसुबारस आणि धनत्रयोदशीने होते, पण दिवाळीचा खरा उत्साह सुरू होतो तो नरक चतुर्दशीपासून. या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने अत्याचारी नरकासुराचा वध करून सोळा हजार कन्यांना त्याच्या बंदिवासातून मुक्त केले. नरकासुराच्या वधानंतर लोकांनी आनंदोत्सव साजरा केला, दिवे लावले आणि पहाटे अभ्यंगस्नान केले.

महत्त्व: हा दिवस वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. आपल्या मनातील, विचारांतील आणि आचरणातील नरकरूपी अशुद्धता, वाईट प्रवृत्ती यांचा नाश करून शुद्धता, पावित्र्य स्वीकारण्याचा हा दिवस आहे. पहाटे उठून तेल आणि उटणे लावून अभ्यंगस्नान करण्याची प्रथा याच प्रतीकात्मकतेतून आली आहे. यामुळे शरीर आणि मन दोन्ही शुद्ध होते अशी भावना आहे.

२. दीपावली (लक्ष्मी पूजन):

नरक चतुर्दशीच्या दुसऱ्या दिवशी अमावस्येला दिवाळीचा मुख्य दिवस, म्हणजेच लक्ष्मी पूजन असते. या दिवशी भगवान श्रीराम १४ वर्षांचा वनवास संपवून रावणाचा वध करून अयोध्येला परतले. त्यांच्या आगमनाचा आनंद साजरा करण्यासाठी अयोध्येतील लोकांनी घरोघरी दिवे लावले, संपूर्ण नगरी उजळून टाकली. याच दिवशी समुद्रमंथनातून देवी लक्ष्मी प्रकट झाली, असेही मानले जाते.

महत्त्व: लक्ष्मी पूजन हे केवळ धनप्राप्तीसाठी नसून ते समृद्धी, ऐश्वर्य, यश आणि शांतता यासाठी केले जाते. लक्ष्मी म्हणजे केवळ पैसा नाही, तर जीवनातील सर्व प्रकारची समृद्धी, ज्ञान आणि सकारात्मकता होय. या दिवशी घरोघरी पणत्या लावून, रांगोळ्या काढून, गोडधोड पदार्थ बनवून आणि फटाके फोडून आनंद साजरा केला जातो. हा दिवस अंधाराकडून प्रकाशाकडे, अज्ञानाकडून ज्ञानाकडे जाण्याचे प्रतीक आहे.

३. पाडवा (बलिप्रतिपदा):

दिवाळीच्या तिसऱ्या दिवशी पाडवा साजरा केला जातो, याला बलिप्रतिपदा असेही म्हणतात. या दिवशी भगवान विष्णूंनी वामन अवतारात बळीराजाला पाताळात पाठवले आणि त्याला वरदान दिले की वर्षातून एकदा तो पृथ्वीवर येऊन आपल्या प्रजेला भेटू शकेल. काही ठिकाणी या दिवशी गोवर्धन पूजा केली जाते, जिथे श्रीकृष्णाने गोवर्धन पर्वत उचलून इंद्राच्या क्रोधापासून गावकऱ्यांचे रक्षण केले होते.

महत्त्व: पाडवा हा साडेतीन मुहूर्तांपैकी एक शुभ मुहूर्त मानला जातो. या दिवशी पत्नी आपल्या पतीला औक्षण करून त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते, तर पती पत्नीला भेटवस्तू देतो. हा दिवस पती-पत्नीच्या नात्यातील प्रेम, आदर आणि विश्वासाचे प्रतीक आहे. महाराष्ट्रात या दिवसापासून नवीन वर्षाची सुरुवात मानली जाते, व्यापारी वर्ग नवीन वह्या-खाती सुरू करतो. हे नवीन कार्याची सुरुवात आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे.

४. भाऊबीज (यमद्वितीया):

दिवाळीचा शेवटचा आणि महत्त्वाचा दिवस म्हणजे भाऊबीज, याला यमद्वितीया असेही म्हणतात. या दिवशी मृत्यूची देवता यम आपल्या बहीण यमुना हिच्या घरी जेवायला गेले होते. यमुनेने यमाचे औक्षण करून त्याला गोडधोड जेवण दिले. यमाने प्रसन्न होऊन यमुनेला वरदान दिले की, या दिवशी जी बहीण आपल्या भावाला ओवाळेल, तिला यमाची भीती राहणार नाही आणि तिच्या भावाला दीर्घायुष्य लाभेल.

महत्त्व: भाऊबीज हा बहिण-भावाच्या पवित्र आणि अतूट नात्याचा उत्सव आहे. या दिवशी बहीण आपल्या भावाला औक्षण करून त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी आणि सुख-समृद्धीसाठी प्रार्थना करते, तर भाऊ बहिणीला भेटवस्तू देऊन तिच्या रक्षणाचे वचन देतो. हा दिवस रक्ताच्या नात्यातील प्रेम, आत्मीयता आणि एकमेकांच्या प्रती असलेल्या जिव्हाळ्याचे प्रतीक आहे. या दिवशी मतभेद विसरून बहिण-भाऊ एकत्र येतात आणि नात्यातील गोडवा साजरा करतात.

या सर्व सणांमधून आपल्याला एकच संदेश मिळतो की, जीवनातील अंधकार दूर करून प्रकाशमय वाटचाल करावी, वाईट गोष्टींचा त्याग करून चांगल्याचा स्वीकार करावा, आणि आपल्या कुटुंबातील नाती दृढ करावीत. ही दिवाळी आपल्या सर्वांच्या जीवनात सुख, समृद्धी आणि आनंद घेऊन येवो, हीच सदिच्छा!

धन्यवाद!

इस्लाममध्ये, लघवी स्वच्छ करण्यासाठी विटांचा वापर करणे हे पुरुषांसाठी आणि स्त्रियांसाठी समान आहे. इस्लामिक शिकवणुकीनुसार, शारीरिक स्वच्छता राखणे आवश्यक आहे आणि यासाठी पाणी तसेच विटांसारख्या वस्तू वापरल्या जाऊ शकतात. विटा वापरण्याचा उद्देश हा मूत्रमार्ग पूर्णपणे स्वच्छ करणे आहे.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील दुवे पाहू शकता:

• इस्लाममध्ये शौचानंतर स्वच्छता (Istinja) करण्याची पद्धत

मुस्लिम समाजात मासिक पाळीला 'हैज' (حيض) म्हणतात. हा शब्द अरबी भाषेतून आला आहे.

मासिक पाळी दरम्यान स्त्रिया विशिष्ट धार्मिक विधी करत नाहीत, जसे की नमाज पढणे किंवा कुराण वाचणे. पाळी पूर्ण झाल्यावर, त्या 'गुस्ल' ( Ghusl ) करतात, म्हणजे शरीर स्वच्छ करण्यासाठी विशेष स्नान करतात, त्यानंतर त्या पुन्हा धार्मिक विधींमध्ये भाग घेऊ शकतात.

हिंदू धर्मामध्ये मासिक पाळी दरम्यान देवदर्शन घ्यावे की नाही, याबाबत वेगवेगळी मते आहेत. काही लोकांचे म्हणणे आहे की या काळात स्त्रिया अपवित्र असतात, त्यामुळे त्यांनी मंदिरात जाऊ नये. तर काही लोकांचे मत आहे की मासिक पाळी ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे आणि त्यामुळे देवदर्शनाला जाण्यास काहीच हरकत नाही.

या संदर्भात कोणताही निश्चित नियम नाही. त्यामुळे, तुम्ही तुमच्या श्रद्धा आणि परंपरेनुसार निर्णय घेऊ शकता.

जर तुम्हाला मासिक पाळीमध्ये अस्वस्थ वाटत असेल, तर तुम्ही दर्शन टाळू शकता.

अधिक माहितीसाठी काही उपयोगी लिंक्स:

• मासिक पाळीत देवदर्शन घ्यावे की नाही? सद्गुरूंचे अचूक मार्गदर्शन! - YouTube
• मासिक पाळीत मंदिर प्रवेश करणे योग्य आहे की अयोग्य?panditji speaks on periods and temple entry

एखाद्या दूरच्या नातेवाईकाच्या घरी जन्म झाल्यास सुतक पाळणे की नाही, हे काही गोष्टींवर अवलंबून असते:

• नातं: नातं किती जवळचं आहे हे महत्त्वाचं आहे. अगदी जवळचे नातेवाईक (उदाहरणार्थ, सख्खे आजी-आजोबा, पणजोबा, किंवा सख्खे चुलत/मावस भाऊ) असतील, तर सुतक पाळणे आवश्यक मानले जाते.
• वंश: काही घराण्यांमध्ये कुळाचाराप्रमाणे सुतक पाळण्याची पद्धत असते.
• स्थळ: दूर ठिकाणी (दुसऱ्या शहरात किंवा देशात) जन्म झाल्यास, सुतक पाळणे आवश्यक नसते, असं मानलं जातं.

सामान्य नियम:

• जर तुम्ही त्याच शहरात राहत असाल आणि नातं खूप जवळचं असेल, तर सुतक पाळणं योग्य आहे.
• जर तुम्ही दूर राहत असाल किंवा नातं फार जवळचं नसेल, तर सुतक पाळणं आवश्यक नाही.

या संदर्भात अधिक माहितीसाठी, तुम्ही तुमच्या घरातील वडीलधाऱ्या व्यक्तींचा सल्ला घेऊ शकता किंवा एखाद्या जाणकार ब्राह्मणाकडून मार्गदर्शन घेऊ शकता.

टीप: हा केवळ एक सामान्य दृष्टिकोन आहे. तुमच्या कुळाचारानुसार नियम बदलू शकतात.

श्राद्धाच्या दिवशी जर जन्म सुतक आले, तर श्राद्ध करावे की नाही, याबद्दल काही नियम आहेत.

सामान्य नियम:

• जर श्राद्ध सुरू झाले नसेल, तर जन्म सुतक लागल्यास श्राद्ध थांबवावे.
• श्राद्ध सुरू झाले असेल, म्हणजे प Pitृकर्म सुरु झाले असेल, तर ते पूर्ण करावे.

कारण:

• जन्म सुतक हे अशुभ मानले जाते आणि त्यामुळे धार्मिक कार्य थांबवले जाते.
• परंतु, पितृकार्य हे अत्यंत महत्वाचे मानले जाते आणि सुरू झाल्यावर ते पूर्ण करणे आवश्यक असते.

शास्त्र काय सांगते:

• धर्मसिंधु नावाच्या ग्रंथात याबद्दल माहिती दिलेली आहे. श्राद्ध करताना सुतक आले तर काय करावे, याचे मार्गदर्शन दिलेले आहे. (भक्तिपथ डॉट कॉम)

निष्कर्ष:

तुम्ही श्राद्ध सुरु करण्यापूर्वी जन्म सुतक आल्यास, श्राद्ध करू नये. जर श्राद्ध सुरु झाले असेल, तर ते पूर्ण करावे.