योगेश्वर या शब्दाचा अर्थ दोन भागांमध्ये विभागून समजून घेता येतो:

• योग (Yoga): याचा अर्थ 'जोडणे', 'एकत्र करणे', 'संयोग', 'अनुशासन' किंवा 'साधना' असा होतो. हे मन, शरीर आणि आत्मा यांना जोडण्याच्या आध्यात्मिक प्रक्रियेला सूचित करते.
• ईश्वर (Ishwar): याचा अर्थ 'स्वामी', 'मालक', 'देव' किंवा 'परमेश्वर' असा होतो.

यानुसार, योगेश्वर म्हणजे 'योगाचा स्वामी', 'योगींचा स्वामी', 'सर्व योगांचा नियंत्रक' किंवा 'सर्वांत मोठा योगी' होय.

श्रीकृष्णाला योगेश्वर का म्हणतात?

भगवान श्रीकृष्ण यांना अनेक कारणांमुळे 'योगेश्वर' म्हणून संबोधले जाते:

• सर्व योगांचे आद्य प्रवर्तक: भगवद्गीतेमध्ये, भगवान श्रीकृष्णांनी स्वतः अर्जुनाला कर्मयोग, ज्ञानयोग, भक्तियोग आणि ध्यानयोग यांसारख्या विविध योगांचे सखोल ज्ञान दिले. तेच या सर्व योगांचे मूळ स्त्रोत आणि अंतिम गंतव्यस्थान आहेत.
• परम ज्ञानी आणि स्थितप्रज्ञ: कृष्णांचे जीवन हे अलिप्तता, समत्व आणि कर्तव्याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. कोणत्याही परिस्थितीत ते शांत, स्थिर आणि अविचल राहिले. एका आदर्श योग्याप्रमाणे, त्यांनी सर्व सुख-दुःख आणि यश-अपयश यांना समान मानले.
• मायेचे नियंत्रण: भगवान श्रीकृष्ण हे योगमायेचे स्वामी आहेत. ते आपल्या इच्छेनुसार माया वापरू शकतात किंवा तिचा त्याग करू शकतात. जगातील सर्व गोष्टींवर आणि शक्तींवर त्यांचे पूर्ण नियंत्रण आहे.
• प्रत्यक्ष ज्ञान देणारे गुरू: अर्जुनाला कुरुक्षेत्रावर त्यांनी दिलेला उपदेश हा केवळ ज्ञान नाही, तर जीवनाच्या प्रत्येक पैलूला स्पर्श करणारा एक परिपूर्ण योग आहे. त्यांनी अर्जुनाला आपले विश्वरूप दाखवून परमतत्त्वाचा अनुभव दिला, जो योगाचा अंतिम उद्देश आहे.
• परम योगी: ते केवळ योगाचे ज्ञान देणारे नव्हते, तर स्वतःच त्याचे मूर्तिमंत स्वरूप होते. त्यांची प्रत्येक कृती ही योगाचे प्रदर्शन होती – मग ती बाललीला असो, गोवर्धन उचलणे असो, कंसाचा वध असो किंवा गीतेचा उपदेश असो.

या सर्व कारणांमुळे, भगवान श्रीकृष्ण हे 'योगेश्वर' म्हणून ओळखले जातात, कारण ते योगाचे अंतिम रहस्य जाणणारे आणि स्वतः योगाचे सर्वोच्च स्वरूप धारण करणारे आहेत.