ज्वालामुखी म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील असा भेगाळलेला भाग, ज्यातून भूगर्भातील वितळलेला खडक (शिलारस), राख, वायू आणि वाफ बाहेर येतात.

• पृथ्वीच्या आत प्रचंड उष्णता असते. या उष्णतेमुळे खडक वितळतात आणि शिलारस तयार होतो.
• हा शिलारस पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या दिशेने दाब देतो.
• जेव्हा दाब खूप वाढतो, तेव्हा शिलारस पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील भेगांमधून बाहेर पडतो.

ज्वालामुखी त्यांच्या उद्रेकाच्या स्वरूपानुसार विविध प्रकारात विभागले जातात:

1. सुप्त ज्वालामुखी: हे ज्वालामुखी शांत असतात, पण ते कधीही सक्रिय होऊ शकतात.
2. जागृत ज्वालामुखी: हे ज्वालामुखी सतत सक्रिय असतात आणि त्यातून नियमितपणे उद्रेक होत असतात.
3. मृत ज्वालामुखी: हे ज्वालामुखी पूर्णपणेinactive झालेले असतात आणि भविष्यात उद्रेक होण्याची शक्यता नसते.

ज्वालामुखीमुळे अनेक फायदे आणि तोटे होतात:

• फायदे: ज्वालामुखीमुळे जमिनी सुपीक बनतात. तसेच, भूऔष्णिक ऊर्जा (geothermal energy) मिळवता येते.
• तोटे: ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे जीवित आणि मालमत्तेचे नुकसान होते. राख आणि धुरामुळे प्रदूषण वाढते.

भारतामध्ये अंदमान आणि निकोबार बेटांवर काही ज्वालामुखी आहेत. बॅरन बेट येथील ज्वालामुखी हा भारतातील एकमेव जागृत ज्वालामुखी आहे.