भूपट्ट विवर्तनिकी (Tectonic Plate Movement): पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर अनेक मोठे भूपट्ट आहेत आणि हे सतत अत्यंत हळू गतीने सरकत असतात. या प्लेट्सच्या सीमांवर तीन प्रकारच्या क्रिया होतात:

1. अभिसरण (Convergence): जेव्हा दोन प्लेट्स एकमेकांकडे सरकतात, तेव्हा एक प्लेट दुसऱ्या प्लेटच्या खाली जाते (Subduction). या प्रक्रियेत दाब वाढतो आणि शिलारस (Magma) तयार होतो, जो ज्वालामुखीच्या रूपात बाहेर येतो.
2. अपसरण (Divergence): जेव्हा दोन प्लेट्स एकमेकांपासून दूर जातात, तेव्हा त्यांच्यामध्ये भेगा तयार होतात आणि त्यातून शिलारस बाहेर येतो, ज्यामुळे ज्वालामुखी तयार होतात.
3. रूपांतरण (Transformation): जेव्हा दोन प्लेट्स एकमेकांना घासून जातात, तेव्हा घर्षणामुळे ऊर्जा निर्माण होते आणि ज्वालामुखी उद्रेक होऊ शकतो.

कमकुवत भूभाग: भूपट्ट सीमांवर भूभाग कमजोर असतो. त्यामुळे ज्वालामुखीचा उद्रेक सुलभ होतो.

भूपृष्ठातील दाब: प्लेट्सच्या हालचालीमुळे भूगर्भात प्रचंड दाब निर्माण होतो. हा दाब ज्वालामुखीच्या रूपात बाहेर पडतो.

या कारणांमुळे बहुतांश जागृत ज्वालामुखी भूपट्ट सीमांवर आढळतात.