करार (Contract): एक कायदेशीर टीप

करार म्हणजे दोन किंवा अधिक पक्षांमध्ये झालेला एक कायदेशीर बंधनकारक करार. भारतीय करार कायदा, 1872 (Indian Contract Act, 1872) या कायद्यानुसार कराराची व्याख्या आणि अंमलबजावणी स्पष्ट केली आहे.

कराराची व्याख्या:

• कलम 2(h) नुसार, "कायदा अंमलात आणू शकेल असा करार म्हणजे करार." (An agreement enforceable by law is a contract.)

कराराची मूलभूत तत्त्वे:

• सहमती (Agreement): करारासाठी दोन पक्षांचीFree mutual consentआवश्यक आहे. यामध्ये प्रस्ताव (Offer) आणि स्वीकृती (Acceptance) यांचा समावेश होतो.
• कायदेशीर संबंध (Intention to create legal relation): पक्षांचा हेतू कायदेशीर संबंध निर्माण करण्याचा असावा. सामाजिक किंवा घरगुती करार कायदेशीर बंधनकारक नसतात.
• मोबदला (Consideration): प्रत्येक करारात मोबदला असणे आवश्यक आहे. मोबदला म्हणजे वचनाच्या बदल्यात काहीतरी देणे किंवा घेणे.
• क्षमता (Capacity): करार करणारे पक्ष सक्षम असणे आवश्यक आहे. म्हणजे ते कायदेशीररित्या करार करण्यास पात्र असावेत. (उदा. अज्ञान व्यक्ती किंवा दिवाळखोर व्यक्ती करार करू शकत नाही).
• कायदेशीर उद्देश (Lawful object): कराराचा उद्देश कायदेशीर असावा. तो बेकायदेशीर, अनैतिक किंवा सार्वजनिक धोरणाविरुद्ध नसावा.
• निश्चितता (Certainty): कराराच्या अटी स्पष्ट आणि निश्चित असाव्यात. संदिग्ध किंवा अनिश्चित अटी असलेला करार रद्द होऊ शकतो.
• शक्यतेची अट (Possibility of performance): कराराची पूर्तता करणे शक्य असावे. अशक्य गोष्टींसाठी करार करणे वैध मानले जात नाही.

कराराचे प्रकार:

• वैध करार (Valid Contract): सर्व आवश्यक घटक पूर्ण करणारा करार.
• अवैध करार (Void Contract): कायद्याने अंमलात आणता न येणारा करार.
• रद्द करण्यायोग्य करार (Voidable Contract): एका पक्षाच्या इच्छेनुसार रद्द करता येणारा करार.
• अंमलात आणण्यायोग्य करार (Enforceable Contract): ज्याची कायद्याने अंमलबजावणी करता येते.

महत्व:

करार हे व्यावसायिक आणि वैयक्तिक जीवनात महत्त्वाचे असतात. ते पक्षांना त्यांच्या हक्कांचे आणि जबाबदाऱ्यांचे संरक्षण करण्यास मदत करतात. कोणताही करार करण्यापूर्वी त्याची माहिती असणे आवश्यक आहे.

अधिक माहितीसाठी:

• भारतीय करार कायदा, 1872 (Indian Contract Act, 1872) : भारतीय करार कायदा