समुपदेशन

म्हणजे लाभार्थीची समस्या सोडवण्यासाठी समुपदेशक व लाभार्थी या दोघांमध्ये मैत्रीपूर्ण वातावरण व सामंजस्याने होणारे हेतुपूर्वक संभाषण होय.समुपदेशन ही एक मानसशास्त्रीय प्रक्रिया असून त्याचा लाभार्थी आणि समुपदेशक या दोघांच्याही मानसिकतेवर परिणाम होतो. तसेच दोघेही परस्परांच्या मानसिकतेवर परिणाम करीत असतात .त्या मुळे लाभार्थीत बदल होऊन तो स्वताच्या समस्या स्वतः सोडवण्यास समर्थ होतो.

समुपदेशन प्रक्रिया - लाभार्थीच्या समस्येनुसार आणि तिच्या व्यक्तिमत्त्वानुसार प्रत्येक टप्प्यातील तपशील बदलेल परंतु टप्प्यांचा ठरलेला क्रम बदलणार नाही

१ पहिला टप्पा - लाभार्थीशी संबंध प्रस्थापित करणे.

२ दुसरा टप्पा - समस्येचे निदान व विश्लेषण करणे .

३ तिसरा टप्पा - लाभार्थित योग्य ते बदल करणे .

समुपदेशन प्रक्रीयेतील नितीमुल्य -

१ गुप्तता

२ लाभार्तीत भेदाभेद न करणे

३ नैतिकतेच्या बंधनाचे पालन करणे

४ कायमस्वरूपी मत न बनविणे

५ नोंदी ठेवणे

समुपदेशनातील सूक्ष्म कौशल्य -

१ तदनुभूती

२ ऐकणे

३ माहिती देणे

४ प्रश्न विचारणे

५ सुचविणे

६ काढून घेणे ,बोलते करणे

७ आव्हान देणे

८ आधार देणे

९ पुढे नेहेने समुपदेशन प्रक्रियेची मुलभूत तत्व* 1) स्वीकार तत्व 2) आदराचे तत्व 3) परवानगीचे तत्व

समुपदेशक (Counsellor) आणि लाभार्थी (Client) यांच्यातील संभाषण म्हणजे एक संवाद आहे, जो समुपदेशकाच्या मदतीने लाभार्थ्याला त्याच्या समस्या, भावना, विचार आणि वर्तन यांबद्दल अधिक সচেতন होण्यास आणि त्यातून मार्ग काढण्यास मदत करतो.

या संभाषणाचे काही महत्वाचे पैलू खालीलप्रमाणे आहेत:

• विश्वास आणि गोपनीयता: समुपदेशक आणि लाभार्थी यांच्यात विश्वासाचे नाते असणे आवश्यक आहे. तसेच, संभाषणात झालेली कोणतीही माहिती गोपनीय राखली जाते.
• सहानुभूती: समुपदेशक लाभार्थ्याच्या भावना आणि अनुभवांशी सहानुभूती दर्शवतो.
• समस्यांचे विश्लेषण: समुपदेशक लाभार्थ्याला त्याच्या समस्या आणि अडचणी समजून घेण्यास मदत करतो.
• उपाय शोधणे: समुपदेशक आणि लाभार्थी मिळून समस्यांवर उपाय शोधतात आणि कृती योजना तयार करतात.
• आत्म-जागरूकता: समुपदेशन लाभार्थ्याला स्वतःबद्दल अधिक जागरूक होण्यास मदत करते.
• सक्षमीकरण: समुपदेशनाचा उद्देश लाभार्थ्याला स्वतःच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी सक्षम बनवणे आहे.

उदाहरण:

एखाद्या विद्यार्थ्याला परीक्षेत अपयश आले, तर तो याबाबत समुपदेशकासोबत बोलू शकतो. समुपदेशक त्याला अपयशाची कारणे शोधण्यास, नकारात्मक भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यास आणि पुन्हा प्रयत्न करण्यासाठी प्रोत्साहित करू शकतो.

अधिक माहितीसाठी, आपण मानसशास्त्र किंवा समुपदेशन संबंधित पुस्तके आणि लेख वाचू शकता.