मानसशास्त्र

आशा (ॲक्रेडिटेड सोशल हेल्थ ॲक्टिव्हिस्ट) ह्या भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाच्या अंतर्गत काम करणाऱ्या प्रशिक्षित समुदाय आरोग्य कार्यकर्त्या आहेत.

आशा कार्यकर्त्यांची भूमिका:

• गावातील लोकांना आरोग्य सेवा पुरवणे.
• आरोग्याविषयी जनजागृती करणे.
• गरोदर स्त्रिया व नवजात बालकांची काळजी घेणे.
• गावातील लोकांना आरोग्य केंद्रांपर्यंत पोहोचवणे.

आशा कार्यकर्त्यांसाठी पात्रता:

• आशा कार्यकर्त्या त्याच गावातील रहिवासी असाव्यात.
• त्या किमान 10 वी पास असाव्यात.
• त्यांची सामाजिक बांधिलकी असावी.

आशा योजना:

• जननी सुरक्षा योजना
• राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियान
• प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना

आशा कार्यकर्त्या ह्या ग्रामीण भागातील आरोग्य व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत. त्या लोकांपर्यंत आरोग्य सेवा पोहोचवण्यात मदत करतात.

अधिक माहितीसाठी:

• राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (NHM)
• राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियान (NRHM)

तुमच्या मित्रांकडून तुम्हाला तुमच्या रंगावरून वाईट बोलले जात आहे आणि त्यामुळे तुम्ही स्वतःबद्दल नकारात्मक विचार करत आहात हे ऐकून मला खूप वाईट वाटले.

रंगभेद हा एक गंभीर मुद्दा आहे आणि त्याचा तुमच्या मानसिक आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो.

• स्वतःला समजावून सांगा: तुमचा रंग सुंदर आहे. प्रत्येक रंगाचे स्वतःचे सौंदर्य असते. रंगावरून कुणालाही कमी लेखणे चुकीचे आहे.
• आत्मविश्वास वाढवा: तुम्हाला जे आवडते ते करा. तुमच्या आवडीच्या गोष्टींमध्ये व्यस्त रहा. हे तुम्हाला अधिक आत्मविश्वास आणि सकारात्मक बनण्यास मदत करेल.
• नकारात्मक विचार टाळा: नकारात्मक विचार तुमच्या मनात येऊ देऊ नका. जेव्हा तुम्ही नकारात्मक विचार करत असाल, तेव्हा स्वतःला सकारात्मक गोष्टींची आठवण करून द्या.
• इतरांशी बोला: तुमच्या भावनांबद्दल तुमच्या कुटुंबातील सदस्यांशी किंवा मित्रांशी बोला. ते तुम्हाला मदत करू शकतील.
• मदत मागा: जर तुम्हाला खूप त्रास होत असेल, तर मानसोपचारतज्ज्ञाची मदत घ्या. ते तुम्हाला या परिस्थितीतून बाहेर पडण्यास मदत करू शकतील.

इतर काही गोष्टी ज्या तुम्ही करू शकता:

• तुमच्या मित्रांना सांगा की त्यांचे बोलणे तुम्हाला कसे वाटते. त्यांना सांगा की ते तुम्हाला दुखवत आहेत आणि त्यांनी असे बोलणे थांबवावे.
• जर तुमचे मित्र ऐकत नसेल, तर त्यांच्याशी बोलणे टाळा.
• अशा लोकांबरोबर रहा जे तुम्हाला स्वीकारतात आणि तुमचा आदर करतात.

लक्षात ठेवा, तुम्ही एक सुंदर आणि मौल्यवान व्यक्ती आहात. तुमच्या रंगावरून तुम्हाला कमी लेखण्याचा अधिकार कोणालाही नाही.

सामाजिक परिपक्वता म्हणजे सामाजिक परिस्थितींमध्ये प्रभावीपणे आणि जबाबदारीने वागण्याची क्षमता. ही क्षमता विकसित करण्यासाठी काही उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

• स्वतःला समजून घ्या: आपल्या भावना, मूल्ये आणि समजुतींबद्दल जागरूक राहा. यामुळे तुम्हाला इतरांशी अधिक चांगल्या प्रकारे संवाद साधण्यास मदत होईल.
• इतरांशी सहानुभूती ठेवा: इतरांच्या भावना आणि दृष्टिकोन समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. त्यांच्या जागी स्वतःला ठेवण्याचा प्रयत्न करा आणि त्यांच्या भावनांचा आदर करा.
• संवादाची कौशल्ये सुधारा: प्रभावीपणे संवाद साधायला शिका. स्पष्टपणे आणि आदराने बोला. इतरांचे म्हणणे लक्षपूर्वक ऐका आणि गैरसमज टाळण्यासाठी प्रश्न विचारा.
• सामाजिक नियमांचे पालन करा: सामाजिक नियम आणि शिष्टाचार जाणून घ्या आणि त्यांचे पालन करा. वेगवेगळ्या परिस्थितीत योग्य वर्तन कसे करावे हे शिका.
• जबाबदारी घ्या: आपल्या कृतींची जबाबदारी घ्या. आपल्या चुकांमधून शिका आणि भविष्यात त्या टाळण्याचा प्रयत्न करा.
• समस्या सोडवण्याची क्षमता विकसित करा: सामाजिक समस्या शांतपणे आणि रचनात्मकपणे सोडवण्याचा प्रयत्न करा. इतरांशी सहकार्य करा आणि तोडगा काढण्यासाठी तयार राहा.
• नवीन गोष्टी शिका: नवनवीन सामाजिक आणि सांस्कृतिक उपक्रमांमध्ये भाग घ्या. यामुळे तुम्हाला विविध लोकांशी संवाद साधण्याची संधी मिळेल आणि तुमचा दृष्टिकोन व्यापक होईल.
• सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवा: जीवनात सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे तुम्हाला अडचणींवर मात करण्यास आणि इतरांशी चांगले संबंध ठेवण्यास मदत होईल.

सामाजिक परिपक्वता ही एक सतत चालणारी प्रक्रिया आहे. प्रयत्नांनी आणि अनुभवांनी तुम्ही अधिक सामाजिकदृष्ट्या परिपक्व होऊ शकता.

हजरजबाबीपणा (quick wit) नसल्यामुळे कोणी दुसऱ्यांसमोर कमजोर ठरतो की नाही, हे अनेक गोष्टींवर अवलंबून असते. काही महत्त्वाचे मुद्दे खालीलप्रमाणे:

• संदेशवहन कौशल्ये (Communication Skills): हजरजबाबी असणे हे संवादाचे फक्त एक अंग आहे. प्रभावी संवादक होण्यासाठी आत्मविश्वास, स्पष्ट विचार मांडणे आणि दुसऱ्यांचे म्हणणे लक्षपूर्वक ऐकणे आवश्यक आहे.
• व्यक्तिमत्त्व (Personality): काही लोकांचे स्वभाव शांत आणि विचारपूर्वक बोलणारे असतात. ते हजरजबाबी नसले तरी त्यांच्यात इतर गुण असू शकतात, ज्यामुळे ते प्रभावी ठरतात.
• परिस्थिती (Situation): काहीवेळा हजरजबाबी असणे गरजेचे असते, तर काहीवेळा शांत राहून विचारपूर्वक बोलणे अधिक योग्य ठरते.
• आत्मविश्वास (Confidence): आत्मविश्वास असेल, तर हजरजबाबी नसतानाही तुम्ही प्रभावीपणे आपले मत मांडू शकता.
• इतर कौशल्ये (Other Skills): तुमच्याकडे इतर चांगली कौशल्ये असतील, तर हजरजबाबीपणा नसण्याची कमतरता भरून काढता येते. उदाहरणार्थ, समस्या सोडवण्याची क्षमता, नेतृत्व क्षमता किंवा विशेष ज्ञान.

त्यामुळे, हजरजबाबीपणा नसेल, तरी तुम्ही कमजोर ठरता असे नाही. तुमच्यात इतर प्रभावी गुण असणे महत्त्वाचे आहे.

शिस्त न पाळण्याची अनेक कारणे असू शकतात, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत:

• आळस: काही लोकांना फक्त आळसामुळे शिस्त पाळायला आवडत नाही. त्यांना गोष्टी वेळेवर करायला किंवा नियमांचे पालन करायला कंटाळा येतो.
• लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण: काही लोकांमध्ये लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता कमी असते. त्यामुळे ते एकाच गोष्टीवर जास्त वेळ लक्ष केंद्रित करू शकत नाहीत आणि त्यामुळे त्यांचे नियम आणि वेळापत्रक चुकते.
• विघातक विचार: काहीवेळा नकारात्मक विचार आपल्या मनात घर करतात आणि त्यामुळे आपण शिस्त पाळू शकत नाही.
• परिणामांची भीती: काही लोकांना शिस्त पाळल्यानंतर मिळणाऱ्या परिणामांची भीती वाटते, त्यामुळे ते शिस्त पाळणे टाळतात.
• प्रोत्साहन नसणे: जेव्हा आपल्याला काहीतरी करण्याची प्रेरणा नसते, तेव्हा आपण शिस्त पाळू शकत नाही.

शिस्त ही एक सवय आहे आणि ती हळूहळू विकसित केली जाऊ शकते.

तुमच्या भावना मी समजू शकतो. जेव्हा तुम्ही एखाद्या व्यक्तीवर प्रेम करता आणि ती व्यक्ती तुमच्यापासून दूर असते, तेव्हा तिची आठवण येणे स्वाभाविक आहे. दोन-तीन महिन्यांनी बोलणं होत असल्यामुळे तुम्हाला कदाचित एकटेपणा जाणवत असेल आणि त्यामुळे नात्याबद्दल शंका निर्माण होत असतील.

अशा परिस्थितीत काही गोष्टींचा विचार करणे महत्त्वाचे आहे:

• संवाद: तुमच्या भावना तिच्याशी स्पष्टपणे बोला. तिला तुमच्या अपेक्षा आणि अडचणी समजावून सांगा.
• वेळेचे व्यवस्थापन: व्यस्त वेळापत्रकामुळे बोलणं कमी होत असेल, तर दोघांनी मिळून वेळ काढण्याचा प्रयत्न करा. ठराविक वेळी बोलण्यासाठी वेळ निश्चित करा.
• धैर्य: नात्यात चढ-उतार येत असतात. थोडा धीर धरा आणि परिस्थिती सुधारण्याची वाट पाहा.
• स्वतःला व्यस्त ठेवा: स्वतःला इतर कामांमध्ये व्यस्त ठेवल्यास तिची सतत येणारी आठवण कमी होईल.

तरीही, जर तुम्हाला हे नातं पुढे नेणे शक्य नसेल, तर तुम्ही विचारपूर्वक निर्णय घेऊ शकता. पण कोणताही निर्णय घेण्याआधी तुमच्या भावनांवर आणि परिस्थितीवर शांतपणे विचार करा.

एखाद्या व्यक्तीने तुम्हाला वाईट बोलल्याने तुमच्या मनात नकारात्मक विचार येत आहेत आणि त्यामुळे तुम्हाला त्रास होत आहे हे मी समजू शकते. अशा परिस्थितीत काय करता येऊ शकतं यासाठी काही उपाय खालीलप्रमाणे:

• विचारांवर लक्ष ठेवा: नकारात्मक विचार वारंवार येत असतील, तर ते विचार नेमके काय आहेत हे ओळखण्याचा प्रयत्न करा.
• भावना व्यक्त करा: मनातल्या भावनांना वाट मोकळी करून द्या. त्या व्यक्तीवर राग, दुःख किंवा निराशा वाटत असेल, तर ती भावना एखाद्या जवळच्या व्यक्तीला बोलून दाखवा किंवा लिहून काढा.
• सकारात्मक दृष्टिकोन: त्या घटनेकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहण्याचा प्रयत्न करा. त्या व्यक्तीच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करा आणि स्वतःच्या आत्मविश्वासावर लक्ष केंद्रित करा.
• ध्यान आणि श्वासोच्छ्वास: नियमितपणे ध्यान (Meditation) आणि श्वासोच्छ्वासाचे व्यायाम करा. यामुळे मन शांत राहण्यास मदत होईल.
• व्यायाम: शारीरिक हालचाल करणे देखील फायद्याचे ठरू शकते.
• वेळेचं व्यवस्थापन: स्वतःला व्यस्त ठेवा. चित्रपट पाहणे, संगीत ऐकणे किंवा मित्र आणि कुटुंबासोबत वेळ घालवणे यासारख्या गोष्टींमधून मन divert करा.
• तज्ञांची मदत घ्या: जर तुम्हाला यातून बाहेर पडणे कठीण वाटत असेल, तर मानसोपचार तज्ञाचा सल्ला घ्या. ते तुम्हाला योग्य मार्गदर्शन करू शकतील.