भौतिक साधने : इतिहासाच्या लिखित साधनांनंतर आपण आता भौतिक साधनांची माहिती घेऊ. नाणी, प्रार्थना स्थळे, दैनंदिन वापरातील वस्तू, राजमुद्रा, अलंकार, संग्रहालय, पेहराव, आधुनिक स्थापत्य या सर्व साधनांचा समावेश भौतिक साधनांत होतो. या साधनांशिवाय स्तंभ, विहार, स्तूप, नगरे, कोरीव काम, लेणी यांचाही भौतिक साधनांमध्ये समावेश होतो.

• पुरा वस्तू:
  

  जुन्या वस्तू, भांडी, मूर्ती, नाणी, हत्यारे इत्यादींचा समावेश होतो.

• अवशेष:
  

  इमारती, लेणी, स्तूप यांसारख्या वास्तू आणि वास्तूंचे अवशेष.

• उत्खननात सापडलेल्या वस्तू:
  

  जमिनीमध्ये उत्खनन करताना सापडलेल्या वस्तू, ज्या त्या काळातील जीवनशैलीवर प्रकाश टाकतात.