• पुराण वस्तू:
  

  यामध्ये मातीची भांडी, खेळणी, मूर्ती, नाणी, शस्त्रे इत्यादींचा समावेश होतो. या वस्तू त्या काळातील लोकांच्या जीवनशैली, कला आणि तंत्रज्ञान यांवर प्रकाश टाकतात.

• अवशेष:
  

  इमारती, लेणी, स्तूप, स्तंभ यांसारख्या वास्तूंचे अवशेष इतिहासाची माहिती देतात. त्या ठिकाणच्या संस्कृती, धर्म आणि सामाजिक रचना यांबद्दल ज्ञान मिळते.

• उत्खननात सापडलेल्या वस्तू:
  

  जमिनीमध्ये उत्खनन करताना सापडलेल्या वस्तू, जसे की नाणी, मुद्रा, शिलालेख, ताम्रपट इत्यादी महत्त्वाचे ऐतिहासिक पुरावे आहेत.

उदाहरणार्थ:

1. नाणी: नाण्यांवरून त्या वेळच्या राज्यकर्त्यांची माहिती, त्यांची राजकीय विचारधारा आणि आर्थिक व्यवस्था याबद्दल ज्ञान मिळते.
2. शिलालेख: शिलालेखांवर कोरलेले लेख तत्कालीन घटना, नियम आणि राजाज्ञांची माहिती देतात.
3. ताम्रपट: ताम्रपटांवर दिलेले दानपत्र किंवा महत्त्वपूर्ण शासकीय नोंदी असतात, ज्यामुळे त्या वेळच्या सामाजिक आणि आर्थिक स्थितीची माहिती मिळते.