1 उत्तर
1
answers
सामाजिक संरचनेचा अर्थ आणि घटक कोणते आहेत?
0
Answer link
सामाजिक संरचना (Social Structure) : अर्थ आणि घटक
सामाजिक संरचनेचा अर्थ: सामाजिक संरचना म्हणजे एखाद्या समाजात व्यक्ती आणि समूह यांच्यातील संबंधांची पद्धतशीर मांडणी. हे संबंध नियम, मूल्ये आणि सामाजिक संस्थांद्वारे नियंत्रित केले जातात.
व्याख्या: सामाजिक संरचना म्हणजे समाजातील विविध भाग आणि त्यांची क्रमवार मांडणी होय. हे भाग एकमेकांशी विशिष्ट प्रकारे जोडलेले असतात आणि एक विशिष्ट कार्य पार पाडतात.
सामाजिक संरचनेचे घटक: सामाजिक संरचनेमध्ये अनेक घटकांचा समावेश होतो, त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:
- सामाजिक भूमिका (Social Roles): प्रत्येक व्यक्ती समाजात विशिष्ट भूमिका निभावते. ह्या भूमिकांशी संबंधित काही अधिकार आणि कर्तव्ये असतात. उदाहरणार्थ, शिक्षक, डॉक्टर, विद्यार्थी, पालक इत्यादी.
- सामाजिक नियम (Social Norms): समाजात वागणुकीचे काही नियम असतात, ज्यांचे पालन करणे अपेक्षित असते. हे नियम अलिखित किंवा लिखित स्वरूपात असू शकतात.
- सामाजिक मूल्ये (Social Values): प्रत्येक समाजाची काही मूल्ये असतात, ज्यांना तो समाज महत्त्व देतो. उदाहरणार्थ, सत्य, न्याय, समानता, बंधुता.
-
सामाजिक संस्था (Social Institutions): सामाजिक संस्था म्हणजे नियम आणि भूमिकांचा एक संघटित संच, जो समाजाच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करतो. उदाहरणार्थ, कुटुंब, विवाह, शिक्षण, धर्म, अर्थव्यवस्था आणि राजकारण.
- कुटुंब: हे समाजातील सर्वात लहान एकक आहे. हे जैविक आणि सामाजिक गरजा पूर्ण करते.
- शिक्षण: हे ज्ञान आणि कौशल्ये एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे हस्तांतरित करते.
- अर्थव्यवस्था: हे वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन, वितरण आणि उपभोग सुनिश्चित करते.
- राजकारण: हे समाजात कायदा आणि सुव्यवस्था राखते.
- सामाजिक गट (Social Groups): सामाजिक गट म्हणजे लोकांचा समूह, ज्यांच्यात समान उद्दिष्ट्ये आणि हितसंबंध असतात. उदाहरणार्थ, मित्र मंडळ, क्रीडा संघ, राजकीय पक्ष.
- सामाजिक स्तरीकरण (Social Stratification): समाजात लोकांचे उच्च-नीच स्तरांमध्ये वर्गीकरण असते, ज्याला सामाजिक स्तरीकरण म्हणतात. हे जात, वर्ग, लिंग, वंश, इत्यादी आधारावर आधारित असू शकते.
हे घटक एकत्रितपणे सामाजिक संरचनेची निर्मिती करतात आणि समाजाला एक स्थिर आणि predictable स्वरूप प्रदान करतात.
टीप: सामाजिक संरचना ही एक गतिशील संकल्पना आहे आणि ती काळानुसार बदलू शकते.