सामाजिक संरचना

सामाजिक संरचना: अर्थ

सामाजिक संरचनेचे घटक:

हे घटक एकत्रितपणे सामाजिक संरचना तयार करतात, ज्यामुळे समाज व्यवस्थितपणे कार्य करतो.

सामाजिक संरचनेचे घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. सामाजिक भूमिका (Social Roles): समाजात व्यक्ती ज्या पदावर असते, त्या पदामुळे तिला काही कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या पार पाडाव्या लागतात, याला सामाजिक भूमिका म्हणतात.
2. सामाजिक नियम (Social Norms): समाजात कसे वागावे याचे मार्गदर्शन करणारे नियम म्हणजे सामाजिक नियम. हे अलिखित नियम असतात, ज्यांचे पालन करणे अपेक्षित असते.
3. सामाजिक मूल्ये (Social Values): समाजाला काय महत्त्वाचे वाटते, हे सामाजिक मूल्यांमधून दिसते. उदा. प्रामाणिकपणा, सत्य, न्याय, समानता.
4. सामाजिक संस्था (Social Institutions): समाज आपल्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी काही संस्था निर्माण करतो, जसे कुटुंब, विवाह, शिक्षण संस्था, राजकीय संस्था.
5. समूह (Groups): विशिष्ट हेतूने एकत्र आलेल्या लोकांचा समूह म्हणजे सामाजिक समूह. उदा. मित्र मंडळ, कामगार संघटना.
6. स्तरीकरण (Stratification): समाजात उच्च-नीच असा जो भेद केला जातो, त्याला सामाजिक स्तरीकरण म्हणतात. हे जात, वर्ग, लिंग या आधारावर केले जाते.

हे सर्व घटक एकत्रितपणे सामाजिक संरचना बनवतात आणि समाजात सुव्यवस्था राखण्यास मदत करतात.

आदिवासी समाजाची संरचना अनेक घटकांनी मिळून बनलेली असते. यात प्रामुख्याने खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• कुटुंब आणि नातेसंबंध: आदिवासी समाजांमध्ये कुटुंब आणि नातेसंबंधांना खूप महत्त्व दिले जाते.extended family system (विस्तारित कुटुंब पद्धती) अनेक ठिकाणी आढळते.
• गाव आणि वस्ती: आदिवासींची गावे सहसा लहान असतात आणि वस्तींमध्ये विभागलेली असतात. प्रत्येक वस्तीचे स्वतःचे महत्त्व असते.
• वंश आणि कुळ: आदिवासी समाजात वंश आणि कुळाला खूप मान दिला जातो. वंशानुसार लोकांची ओळख ठरते आणि सामाजिक संबंध निश्चित होतात.
• सामाजिक stratification (स्तरीकरण): काही आदिवासी समुदायांमध्ये सामाजिक स्तरीकरण आढळते.
• पंचायत आणि council (परिषद): अनेक आदिवासी गावांमध्ये स्वतःची पंचायत किंवा परिषद असते, जी गावातील समस्या आणि वाद सोडवते.
• धर्म आणि श्रद्धा: आदिवासी समाजाचा धर्म निसर्गावर आधारित असतो. ते निसर्गाची पूजा करतात आणि त्यांच्या श्रद्धा, परंपरा विशिष्ट असतात.
• अर्थव्यवस्था: बहुतेक आदिवासी समुदाय शेती, शिकार आणि वनोपजावर अवलंबून असतात.

आदिवासी समाजाची संरचना गुंतागुंतीची असते आणि ती प्रदेशानुसार बदलते. प्रत्येक समुदायाची स्वतःची वेगळी ओळख आणि परंपरा असते.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• Tribal Affairs Ministry
• NHRC Report on Tribal Rights

सामाजिक संरचना (Social Structure) : सामाजिक संरचना म्हणजे समाजात व्यक्ती आणि समूह यांच्यातील संबंधांचे एक स्वरूप. हे स्वरूप स्थिर न राहता सतत बदलत असते.

सामाजिक संरचनेचे घटक: सामाजिक संरचनेत अनेक घटकांचा समावेश होतो, त्यापैकी काही महत्त्वाचे घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

हे घटक एकत्रितपणे सामाजिक संरचनेची रचना करतात आणि समाजात सुव्यवस्था राखण्यास मदत करतात.

सामाजिक संरचनेचा अर्थ: सामाजिक संरचना म्हणजे एखाद्या समाजात व्यक्ती आणि समूह यांच्यातील संबंधांची पद्धतशीर मांडणी. हे संबंध नियम, मूल्ये आणि सामाजिक संस्थांद्वारे नियंत्रित केले जातात.

व्याख्या: सामाजिक संरचना म्हणजे समाजातील विविध भाग आणि त्यांची क्रमवार मांडणी होय. हे भाग एकमेकांशी विशिष्ट प्रकारे जोडलेले असतात आणि एक विशिष्ट कार्य पार पाडतात.

सामाजिक संरचनेचे घटक: सामाजिक संरचनेमध्ये अनेक घटकांचा समावेश होतो, त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

हे घटक एकत्रितपणे सामाजिक संरचनेची निर्मिती करतात आणि समाजाला एक स्थिर आणि predictable स्वरूप प्रदान करतात.

टीप: सामाजिक संरचना ही एक गतिशील संकल्पना आहे आणि ती काळानुसार बदलू शकते.

1. सामाजिक भूमिका (Social Role): प्रत्येक व्यक्ती समाजात एक विशिष्ट भूमिका निभावते. ह्या भूमिकेशी संबंधित काही अधिकार आणि कर्तव्ये असतात.
2. सामाजिक नियम (Social Norms): समाजात लोकांच्या वर्तणुकीला मार्गदर्शन करणारे नियम असतात. हे नियम अलिखित किंवा लिखित स्वरूपात असू शकतात.
3. सामाजिक मूल्ये (Social Values): समाजाला काय महत्वाचे आहे हे सामाजिक मूल्यांमधून ठरते. जसे की सत्य, न्याय, समानता.
4. सामाजिक दर्जा (Social Status): समाजात व्यक्तीला एक विशिष्ट स्थान किंवा पद प्राप्त होते, त्याला सामाजिक दर्जा म्हणतात.
5. समूह (Groups): समान उद्दिष्ट्ये असणाऱ्या व्यक्ती एकत्र येऊन समूह तयार करतात.
6. संस्था (Institutions): संस्था म्हणजे नियम आणि मूल्यांचे पालन करणारी एक संघटित रचना, जी विशिष्ट कार्ये पार पाडते.