भारतातील सर्वात प्रभावी मराठी सत्ता म्हणजे मराठा साम्राज्य. मराठा साम्राज्याच्या संपुष्टात येण्याची अनेक कारणे होती, त्यापैकी काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. उत्तराधिकार आणि अंतर्गत कलह:

   शिवाजी महाराजांनंतर मराठा साम्राज्यात वारसा हक्कावरून अनेक वाद झाले. छत्रपती शाहू महाराजांच्या काळात (१७०८-१७४९) सरदारांमध्ये सत्ता आणि अधिकार वाटून घेण्यावरून संघर्ष वाढला. पेशव्यांच्या काळात हे कलह अधिक तीव्र झाले, ज्यामुळे मराठा साम्राज्याची शक्ती विभागली गेली.

2. पेशव्यांची सत्ता:

   छत्रपती शाहू महाराजांनी बाळाजी विश्वनाथ भट यांना पेशवा नेमले आणि पेशवाईची सुरुवात झाली. हळूहळू पेशव्यांनी प्रशासकीय आणि लष्करी अधिकार आपल्या हाती घेतले. छत्रपती हे नाममात्र शासक बनले आणि पेशव्यांचे वर्चस्व वाढले. परंतु, पेशव्यांच्या धोरणांमुळे अनेक मराठा सरदारांमध्ये असंतोष निर्माण झाला.

3. साम्राज्याचा विस्तार आणि व्यवस्थापनाचा अभाव:

   मराठा साम्राज्याने अटकेपार झेंडे लावले, परंतु या मोठ्या साम्राज्याचे व्यवस्थापन करणे कठीण झाले. दूरवरच्या प्रदेशांवर नियंत्रण ठेवणे, कर वसुली करणे आणि तेथील लोकांना एकत्र ठेवणे हे आव्हान होते.

4. पानिपतचे तिसरे युद्ध:

   १७६१ मध्ये मराठा आणि अहमद शाह अब्दाली यांच्यात पानिपतची तिसरी लढाई झाली. या युद्धात मराठा सैन्याचा दारुण पराभव झाला. अनेक मराठा सरदार आणि सैनिक मारले गेले, ज्यामुळे मराठा साम्राज्याची मोठी हानी झाली.

   अधिक माहितीसाठी आपण हे पान वाचू शकता: ब्रिटानिका - पानिपतची तिसरी लढाई

5. इंग्रजांशी संघर्ष:

   मराठा साम्राज्य आणि ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी यांच्यात अनेक युद्धे झाली. या युद्धांमध्ये ब्रिटिशांनी मराठा साम्राज्याला हरवले. ब्रिटिशांची উন্নত शस्त्रे, चांगली संघटन क्षमता आणि राजकीय चातुर्य यामुळे मराठा साम्राज्य कमजोर झाले.

   अधिक माहितीसाठी आपण हे पान वाचू शकता: भारतीय संस्कृती मंत्रालय - मराठा सत्तेचा उदय आणि अस्त

6. आर्थिक दुर्बलता:

   सततच्या युद्धांमुळे मराठा साम्राज्याची आर्थिक व्यवस्था कमकुवत झाली. कर वसुली कमी झाली आणि तिजोरी रিক্ত झाली, त्यामुळे सैन्याला आणि प्रशासनाला पुरेसा निधी देणे कठीण झाले.

या सर्व कारणांमुळे मराठा साम्राज्य हळूहळू लयास गेले.