_*⭕  संविधानाचे मुलभूत हक्क    ⭕*_


```आज संविधान दिवस त्यानिमीत्त जाणून घ्या, प्रत्येक नागरिकांस भारतीय संविधानाने दिेलेले मुलभूत हक्क```

  .         *_भारतात जन्म घेणाऱ्या प्रत्येक नागरिकाला हे मुलभूत अधिकार संविधानाने बहाल केले आहेत. पण दुर्देवाने हे मुलभूत हक्क बऱ्याच नागरिकांना आज देखील माहिती नाहीत. मुलभूत अधिकाराचा अभ्यासक्रमाचा एक भाग म्हणून आपण अभ्यास केला जातो. मात्र हे दुर्देवाचे आहे, कारण संविधानाने दिलेले हे अधिकार आपण दैनंदिन जीवनात पावलो पावली वापर असतो पण याविषयी सविस्तर माहिती नसते. त्यामुळेच जीवन जगत असताना आपल्या या मुलभूत हक्काचे हणहण होते असते पण आपणास यांची कल्पना देखील नसते._*

*♾प्रत्येक नागरिकांस भारतीय संविधानाने दिेलेले मुलभूत हक्क*
या मुलभूत हक्काबाबत संविधानात भाग तीन मध्ये कलम १४ ते ३५ मध्ये आपणास माहिती दिली आहे. हे हक्क कोणते आहेत ते आपण जाणून घेवू...
*♾समानतेचा हक्क (कलम १४ ते १८)*
समानतेच्या हक्कानुसार राज्याला भारतीय नागरिकांमध्ये उच्च-नीच, श्रेष्ठ-कनिष्ठ, स्त्री-पुरूष असा भेद करून कोणालाही वेगळी वागणूक देता येत नाही. कायदा सर्वासाठी सारखाच असतो. अनेक कायदे असे असतात, की जे आपल्याला संरक्षण देतात. उदा. विनाचौकशी अटक करण्यापासून आपल्याला संरक्षण असते.आपण वाचत आहात. याबरोबरच सरकारी नोकऱ्या देताना शासनाला जात, धर्म, लिंग, जन्मस्था यांवर आधारीत भेदभाव करता येत नाही. अस्पृश्यता पाळण्याच्या अमानवी प्रथेला कायद्याने नष्ट करण्यात आले आहे. अस्पृश्यतेचे पालन हा दखलपात्र गुन्हा मानला जातो. त्याचबरोबर लोकांमध्ये श्रेष्ठ व कनिष्ठ असा भेद दाखवणाऱ्या पदव्या देण्यास संविधानाने बंदी घातली आहे. उदा. राजा, महाराजा, रावबहाद्दूर यासारख्या पदव्या.
*♾स्वातंत्र्याचा हक्क (कलम १९ ते २२)*
संविधानाने दिलेला हा एक महत्वाचा हक्क असून त्यात व्यक्तिच्या दृष्टीने आवश्यक अशा सर्व प्रकारच्या स्वातंत्र्याची हमी दिली आहे. यात नागरिक म्हणून आपल्याला भाषण आणि अभिव्यक्ती स्वांतत्र्यांचा अधिकार देण्यात आला आहे. यामुळे आपण आपल्यावर झालेल्या अन्याय अत्याचारावर वाचा फोडू शकतो. त्याचबरोबर आपणास एकत्र येवून संस्था किंवा संघटना स्थापन करू शकतो. तर प्रत्येकाला आपल्याला निवडीनुसार उद्योग व व्यवसाय करण्याचे स्वातंत्र्य दिेले आहे.कोणत्याही व्यक्तिचे जीवित कोणालाही हिरावून घेता येत नाही. कारणाशिवाय कोणत्याही व्यक्तिला अटक करून स्थानबद्दध करता येत नाही.
महत्वाचे म्हणजे याच हक्कामध्ये शिक्षणाच्या हक्काचाही समावेश करण्यात आला आहे. ६ ते १४ वयोगटातील सर्व मुलामुलींना शिक्षण घेण्याचा मुलभूत हक्क यात देण्यात आला आहे. यामुळे या हक्कापासून कोणीही शिक्षणापासून वंचित राहणार नाही.
*♾शोषणाविरूध्दचा हक्क (कलम २३, २४)*
शोषण थांबवण्यासाठी शोषणाला बळी न पडण्याचा, आपले शोषण किंवा पिळवणूक होऊ न देण्याचा हक्क म्हणजे शोषणाविरूध्दचा हक्क होय. संविधानाने यावर बंदी घातली आहे, तर विशेष म्हणजे बालकांचे शोषण थांबवण्यासाठी विशेष तरतूद करण्यात आली आहे. यामध्ये १४ वर्षाखालील बालकांना धोक्याच्या ठिकाणी कामावर ठेवण्यास मज्जाव केला आहे. तसेच वेठबिगारी किंवा सक्तीने एखाद्या व्यक्तीकडून त्याच्या इच्छेविरूध्द काम करून घेणे,त्याच्या कामाचा योग्य मोबदला न देणे, त्याच्याकडून अतिशय कष्ट करून घेणे हे शोषणाचे प्रकार आहेत. शोषण साधारणत: महिला, बालके, दुर्बल समाजघटक आणि सत्ताहीन लोकांचे होते. यामुळे कोणत्याही प्रकारचे शोषण असो, त्याविरोधात उभे राहण्याचा यात हक्क देण्यात आला आहे.
*♾धार्मिक स्वातंत्र्याचा हक्क (कलम २५ ते २८)*
भारतीय संविधानात धर्मनिरपेक्षतेला विशेष महत्व देण्यात आले आहे. त्यानुसार भारतातील प्रत्येक नागरिकाला कोणत्याही धर्माची उपासना करण्याचे आणि धार्मिक कारणांसाठी संस्था स्थापन करण्याचे हक्क दिेले आहेत. यामुळे कोणत्याही नागरिकांस आपापला धर्म जपणाचा अधिकार आहे. यामध्ये हे हक्क आणखी व्यापक करण्यासाठी संविधानाने धार्मिक बाबतीत दोन बाबींना महत्वाच्या आहेत.ᴍᵃʰⁱᵗⁱ ˢᵉᵛᵃ ᵍʳᵒᵘᵖ,  ᴘᵉᵗʰᵛᵃᵈᵍᵃᵒⁿ
१) ज्या कराचा उपयोग विशिष्ट धर्माला प्रोत्साहन देण्यासाठी केला जाईल असे कर शासनाला लादता येत नाहीत. याला संविधानाने प्रतिबंध घातला आहे. २) तर शिक्षणामध्ये शासनाची आर्थिक मदत घेत असलेल्या शैक्षणिक संस्थांमध्ये धार्मिक शिक्षण सक्तीचे करता येत नाही. यामुळे शिक्षण संस्थामधून कोणत्याही धर्माचा प्रसार होणार नाही यांची काळजी या कायद्यात घेण्यात आली आहे.
*♾सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक हक्क (कलम २९ ते ३१)*
सण, उत्सव, जीवनपध्दती यामध्ये आपल्या देशात विविधता आहे. अनेक समाजात हे सण उत्सव करत असताना विविधता आढळते त्या त्या लोकसमूहाच्या संस्कृतीचा भाग आहे. संविधानाने विविध लोकसमूहांना हे वेगळेपण जतन करण्याचा हक्क दिला आहे. यामुळे आपापल्या लोकसमूहाला त्याच्या संस्कृतीचे जतन करता येते तसेच त्याचे संवर्धनासाठी प्रयत्नही करता येतात.
*♾संविधानात्मक उपाययोजनांचा हक्क (कलम ३२ ते ३५)*
आपल्या मुलभूत हक्काचा भंग झाल्यास आपल्याला या विरोधात न्यायालयात दाद मागण्याचा हक्क हा एक मुलभूत हक्क आहे. संविधानात याला संविधानात्मक उपाययोजनांचा हक्क असे म्हटले आहे.ᴍᵃʰⁱᵗⁱ ˢᵉᵛᵃ ᵍʳᵒᵘᵖ,  ᴘᵉᵗʰᵛᵃᵈᵍᵃᵒⁿ   या कलमामध्ये आपल्या हक्कभंगाविरोधात न्यायालयाकडे दाद मागण्याची तरतूद आपणास संविधानाने दिली आहे. त्यानुसार न्यायालयालाही या हक्काचे संरक्षण करणे बंधनकारक आहे.
आपण प्रामुख्याने या मुलभूत अधिकारावर नजर टाकण्याचे महत्वाचे कारण म्हणजे आजही या हक्काचे हणहण होत आहे. आपण पाहिलेल्या पहिल्याच समानतेच्या हक्कामध्ये कायद्याने स्त्री-पुरूष भेदभाव करता येत नाही. मात्र आजही देशात हा भेदभाव नष्ट झाला नाही, याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे सबरीमाला मंदीरामध्ये न्यायालयाने महिलांना प्रवेश दिला असतानाही तो हक्क महिलांना मिळत नाही. तसेच स्वातंत्र्याच्या हक्कावर आज मोठ्या प्रमाणात गदा आणली जात आहे. या स्वातंत्र्याच्या हक्कामध्ये आपल्यावर होणाऱ्या अन्याय अत्याचारावर वाचा फोटण्यासाठी मत मांडण्याचा(भाषणाचा) तसेच अभिव्यक्तीचा अधिकार देण्यात आला. मात्र आजच्या परिस्थितीत यावर गदा आणली जात आहे. काही दिवसापूर्वीच सरकारने अशा अन्याय अत्याचारावर सोशल मीडियावर वाचा फोडत असलेल्या अनेक नागरिकांना नोटीसा पाठवल्या. तर अनेक लेखकांना माओवाद्याचा संबंध असल्याचे दाखवत तुरूंगात टाकले. ही सर्व परिस्थिती पाहता आज या मुलभूत हक्काविषयी जाणून घेणे महत्वाचे आहे. त्यामुळे आज खरच देशात संविधान रूजले आहे की ते धोक्यात येत आहे याचा विचार करणे गरजेचे आहे.
दै पुढारी वरून साभार