कॉलेजियम पद्धत ही भारतातील न्यायपालिकांमध्ये न्यायाधीशांच्या नियुक्त्या आणि बदल्यांसाठी वापरली जाणारी एक प्रणाली आहे.

कॉलेजियम पद्धतीची प्रक्रिया:

1. कॉलेजियमची रचना:
   • सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीश (Chief Justice of India) हे कॉलेजियमचे अध्यक्ष असतात.
   • सर्वोच्च न्यायालयातील सर्वात ज्येष्ठ (Senior) चार न्यायाधीश त्याचे सदस्य असतात.
2. शिफारस प्रक्रिया:
   • उच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांची सर्वोच्च न्यायालयात नियुक्ती करण्यासाठी कॉलेजियम नावांची शिफारस करते.
   • उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीशांच्या (Chief Justice) नियुक्तीसाठी नावांची शिफारस करते.
   • एका उच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांची दुसऱ्या उच्च न्यायालयात बदली करण्यासाठी शिफारस करते.
3. शिफारसSelection process:
   • कॉलेजियम शिफारस करण्यापूर्वी गुप्तचर विभागाकडून (Intelligence Bureau) माहिती मागवते.
   • शिफारस केलेल्या नावांवर चर्चा करते.
   • जर कॉलेजियममधील सदस्यांमध्ये एकमत नसेल, तर बहुमत (Majority) विचारात घेतले जाते.
4. सरकारची भूमिका:
   • कॉलेजियमने शिफारस केलेली नावे सरकारला पाठवली जातात.
   • सरकार त्या नावांवर विचार करते आणि काही स्पष्टीकरण हवे असल्यास कॉलेजियमला विचारू शकते.
   • सरकारला काही नावांबाबत आक्षेप असल्यास, ते कॉलेजियमला पुनर्विचार करण्यासाठी पाठवू शकते.
5. अंतिम निर्णय:
   • कॉलेजियमने पुनर्विचारानंतर पुन्हा तीच नावे पाठवल्यास, ती नावे सरकारला मान्य करणे बंधनकारक असते.
   • त्यानंतर राष्ट्रपती (President) त्या न्यायाधीशांची नियुक्ती करतात.