राजकारण

राजकीय सामाजिकीकरणाला चालना देणारे घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. कुटुंब: कुटुंब हे राजकीय सामाजिकीकरणाचे प्राथमिक घटक आहे. लहान मुले कुटुंबातूनच राजकीय विचार आणि मूल्यांची माहिती घेतात.
2. शाळा: शाळांमध्ये नागरिकशास्त्र आणि सामाजिक अभ्यास यांसारख्या विषयांद्वारे विद्यार्थ्यांना राजकीय व्यवस्था आणि प्रक्रियांची माहिती दिली जाते.
3. मित्र आणि सहकारी: मित्र आणि सहकारी यांच्यासोबतच्या चर्चेतून राजकीय विचार आणि दृष्टिकोन विकसित होतात.
4. mass मिडिया (Mass Media): वृत्तपत्रे, दूरदर्शन, इंटरनेट आणि सोशल मीडिया हे राजकीय माहिती आणि बातम्यांचे महत्त्वाचे स्रोत आहेत.
5. राजकीय पक्ष आणि नेते: राजकीय पक्ष आणि नेते आपल्या भाषणांद्वारे आणि कार्यक्रमांद्वारे लोकांच्या राजकीय विचारांना प्रभावित करतात.
6. दबाव गट (Pressure groups): दबाव गट विशिष्ट ध्येये साध्य करण्यासाठी सरकारवर दबाव आणतात आणि लोकांना राजकीयदृष्ट्या सक्रिय ठेवतात.
7. अनुभव: जीवनातील राजकीय अनुभव, जसे की निवडणुका आणि आंदोलने, व्यक्तीच्या राजकीय समजांवर परिणाम करतात.

हे घटक व्यक्तीच्या राजकीय विचारसरणीला आकार देण्यात आणि राजकीय प्रक्रियेत सहभागी होण्यास मदत करतात.

संदर्भ:

• Political Socialization: Top 8 Agencies of Political Socialization

धनंजय मुंडेंवर आरोप करणारे रणजित कासले हे एक भारतीय जनता पक्षाचे (BJP) कार्यकर्ते आहेत. ते बीड जिल्ह्यातील सामाजिक आणि राजकीय क्षेत्रात सक्रिय आहेत. त्यांनी धनंजय मुंडे यांच्यावर विविध आरोप केले आहेत, ज्यामुळे ते चर्चेत आले आहेत.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकवर क्लिक करून माहिती मिळवू शकता:

• लोकमत लेख

शरद पवारांच्या राजकीय मुत्सद्देगिरीचे एक उत्तम उदाहरण म्हणजे १९७८ साली त्यांनी पुलोद सरकार स्थापन केले.
उदाहरण:

• पार्श्वभूमी: १९७७ च्या निवडणुकीत इंदिरा गांधींचा पराभव झाला आणि जनता पार्टीचे सरकार आले. महाराष्ट्रात मात्र काँग्रेसचे सरकार होते, पण अंतर्गत कलहांमुळे ते अस्थिर होते.
• खेळी: शरद पवारांनी वसंतदादा पाटील यांच्या नेतृत्वाखालील काँग्रेस सरकारमधून बाहेर पडून जनता पार्टी आणि इतर लहान पक्षांना एकत्र आणले. त्यांनी पुरोगामी लोकशाही दल (पुलोद) नावाचा एक नवीन गट तयार केला.
• परिणाम: शरद पवार यांनी विरोधी पक्षांना एकत्र आणून पुलोद सरकार स्थापन केले आणि ते महाराष्ट्राचे सर्वात तरुण मुख्यमंत्री बनले. यामुळे राज्यातील राजकारणाला एक नवीन दिशा मिळाली.

या घटनेमुळे शरद पवार यांची राजकीय क्षमता आणि मुत्सद्देगिरी दिसून येते. त्यांनी अत्यंत चतुराईने राजकीय परिस्थितीचा फायदा घेतला आणि आपल्या विरोधकांना हरवून सत्ता मिळवली.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
लोकसत्ता लेख

पंचायत राज व्यवस्था म्हणजे भारतातील ग्रामीण स्थानिक स्वराज्य संस्थांचे एक स्वरूप आहे. यात गावातील लोकांना स्वतःच्या समस्या व विकास योजनांवर निर्णय घेण्याचा अधिकार असतो.

• ग्रामसभा: गावातील सर्व प्रौढ नागरिक सदस्य असतात.
• ग्रामपंचायत: निवडणुकीद्वारे सदस्य निवडले जातात, जे गावाच्या विकासाचे निर्णय घेतात.
• पंचायत समिती: अनेक ग्रामपंचायती मिळून पंचायत समिती तयार होते, जी तालुका स्तरावर काम करते.
• जिल्हा परिषद: जिल्हा स्तरावरील सर्वोच्च संस्था, जी जिल्ह्याच्या विकासाचे नियोजन करते.

• गावांचा विकास करणे.
• स्थानिक स्वराज्य संस्थांना अधिकार देणे.
• लोकशाही विकेंद्रीकरण करणे, म्हणजे सत्तेचे विभाजन करणे.

भारतात, 73 व्या घटनादुरुस्तीने पंचायत राज व्यवस्थेला अधिक महत्व दिले आहे.

अधिक माहितीसाठी, तुम्ही खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

भारत सरकारची वेबसाईट

शहरी स्थानिक शासन संस्थांमध्ये खालील संस्थांचा समावेश होतो:

• नगरपालिका (Municipal Council): लहान शहरांसाठी नगरपालिका असते.
• महानगरपालिका (Municipal Corporation): मोठ्या शहरांसाठी महानगरपालिका असते.
• कटक मंडळे (Cantonment Boards): हे लष्करी क्षेत्रांसाठी असतात.
• नगर क्षेत्र समित्या (Town Area Committees): विशिष्ट औद्योगिक क्षेत्रांसाठी किंवा नव्याने विकसित होणाऱ्या शहरांसाठी ह्या समित्या असतात.

अधिक माहितीसाठी:

• महाराष्ट्र शासन, शहर विकास विभाग

संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेतील (United Nations Security Council) स्थायी सदस्य असलेले देश खालीलप्रमाणे आहेत:

• चीन
• फ्रान्स
• रशिया
• युनायटेड किंगडम
• युनायटेड स्टेट्स

या पाच देशांना व्हेटो (Veto) अधिकार आहे, ज्यामुळे ते सुरक्षा परिषदेच्या कोणत्याही ठरावाला विरोध करू शकतात.

अधिक माहितीसाठी, संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या:

UN Security Council

भारतात आजपर्यंत 18महिला मुख्यमंत्री झाल्या.

भारतातील महिला मुख्यमंत्र्यांची यादी

मुख्यमंत्री हे भारतीय राज्याचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी असतात . भारतीय संविधानानुसार , राज्यपाल हे राज्याचे कायदेशीर प्रमुख असतात, परंतु प्रत्यक्षात कार्यकारी अधिकार मुख्यमंत्र्यांकडे असतात . विधानसभेच्या निवडणुकांनंतर , राज्याचे राज्यपाल सहसा बहुमत असलेल्या पक्षाला (किंवा युतीला) सरकार स्थापन करण्यासाठी आमंत्रित करतात . राज्यपाल मुख्यमंत्र्यांची नियुक्ती करतात, ज्यांचे मंत्रीमंडळ एकत्रितपणे विधानसभेला जबाबदार असते . त्यांना विधानसभेचा विश्वास असल्याने, मुख्यमंत्र्यांचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो आणि त्यावर कोणत्याही मुदतीची मर्यादा नसते .

भारतातील विविध राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमधील महिला मुख्यमंत्र्यांची संख्या दर्शविणारा नकाशा

१९६३ पासून भारतात १८ महिला मुख्यमंत्री आहेत. मुख्यमंत्री बनणाऱ्या पहिल्या महिला भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाच्या सुचेता कृपलानी होत्या, ज्यांनी २ ऑक्टोबर १९६३ रोजी उत्तर प्रदेशच्या मुख्यमंत्री म्हणून शपथ घेतली . सर्वात जास्त काळ सेवा करणाऱ्या महिला मुख्यमंत्री भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या शीला दीक्षित होत्या, ज्यांनी दिल्लीच्या मुख्यमंत्री म्हणून काम केले आणि पंधरा वर्षांहून अधिक काळ या पदावर राहिल्या. अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुन्नेत्र कळघमच्या माजी सरचिटणीस जे. जयललिता यांनी तामिळनाडूच्या मुख्यमंत्री म्हणून काम केले आणि त्यांचा दुसरा सर्वात जास्त काळचा कार्यकाळ आहे; २०१६ मध्ये त्यांच्या मृत्यूपर्यंत त्या या पदावर राहिल्या आणि पदावर असताना मृत्युमुखी पडणाऱ्या पहिल्या महिला मुख्यमंत्री ठरल्या, तर त्याच राज्याच्या आणि पक्षाच्या व्हीएन जानकी रामचंद्रन यांचा कार्यकाळ सर्वात कमी (फक्त २३ दिवस) आहे. भारतातील २८ राज्ये आणि ३ केंद्रशासित प्रदेशांपैकी फक्त १२ राज्ये आणि १ केंद्रशासित प्रदेशात महिला मुख्यमंत्री होत्या .

पश्चिम बंगालच्या ममता बॅनर्जी आणि दिल्लीच्या राष्ट्रीय राजधानी प्रदेशाच्या रेखा गुप्ता या भारतातील विद्यमान महिला मुख्यमंत्री आहेत.

कालक्रमानुसार यादी

संपादित करा

की

* विद्यमान मुख्यमंत्री

† पदावर असताना हत्या किंवा मृत्यू

आरईएस यांनी राजीनामा दिला

अविश्वास प्रस्तावानंतर एनसीने राजीनामा दिला

  आप (१) अण्णाद्रमुक (२) एआयटीसी (१) बसपा (१) भाजप (५) आयएनसी (५) जेकेपीडीपी (१) एमजीपी (१) राजद (१)

नाही. पोर्ट्रेट नाव

(जन्म - मृत्यू)

पदाचा कालावधी राज्य/केंद्रशासित प्रदेश राजकीय पक्ष [ अ ]

पदभार स्वीकारला ऑफिस सोडले कार्यालयात वेळ

१ सुचेता कृपलानी

(1908-1974) २ ऑक्टोबर १९६३ १३ मार्च १९६७ ३ वर्षे, १६२ दिवस उत्तर प्रदेश भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस 

२ नंदिनी सत्पथी

(1931-2006) १४ जून १९७२ १६ डिसेंबर १९७६ [RES] ४ वर्षे, १८५ दिवस ओडिशा

३ शशिकला काकोडकर

(1935-2016) १२ ऑगस्ट १९७३ २७ एप्रिल १९७९ ५ वर्षे, २५८ दिवस गोवा महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्ष 

४ अन्वारा तैमूर

(१९३६–२०२०) ६ डिसेंबर १९८० ३० जून १९८१ २०६ दिवस आसाम भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस 

५ व्ही.एन. जानकी रामचंद्रन

(1923-1996) ७ जानेवारी १९८८ ३० जानेवारी १९८८ २३ दिवस तामिळनाडू अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुनेत्र कळघम 

६ जे. जयललिता

(१९४८–२०१६) २४ जून १९९१ १२ मे १९९६ १४ वर्षे, १२४ दिवस

१४ मे २००१ २१ सप्टेंबर २००१ [RES]

२ मार्च २००२ १२ मे २००६

१६ मे २०११ २७ सप्टेंबर २०१४

२३ मे २०१५ ५ डिसेंबर २०१६ [†]

७ मायावती

( जन्म १९५६) १३ जून १९९५ १८ ऑक्टोबर १९९५ ७ वर्षे, ५ दिवस उत्तर प्रदेश बहुजन समाज पक्ष 

२१ मार्च १९९७ २१ सप्टेंबर १९९७ [RES]

३ मे २००२ २९ ऑगस्ट २००३ [RES]

१३ मे २००७ १५ मार्च २०१२

८ राजिंदर कौर भट्टल

( जन्म १९४५) २१ नोव्हेंबर १९९६ १२ फेब्रुवारी १९९७ ८३ दिवस पंजाब भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस 

९ राबडी देवी

( जन्म १९५५) २५ जुलै १९९७ ११ फेब्रुवारी १९९९ ७ वर्षे, १९० दिवस बिहार राष्ट्रीय जनता दल 

९ मार्च १९९९ २ मार्च २००० [RES]

११ मार्च २००० ६ मार्च २००५

१० सुषमा स्वराज

(१९५२-२०१९) १२ ऑक्टोबर १९९८ ३ डिसेंबर १९९८ ५२ दिवस दिल्लीचा राष्ट्रीय राजधानी प्रदेश भारतीय जनता पक्ष 

११ शीला दीक्षित

(१९३८–२०१९) ३ डिसेंबर १९९८ २८ डिसेंबर २०१३ १५ वर्षे, २५ दिवस भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस 

१२ उमा भारती

( जन्म १९५९) ८ डिसेंबर २००३ २३ ऑगस्ट २००४ [RES] २५९ दिवस मध्य प्रदेश भारतीय जनता पक्ष 

१३ वसुंधरा राजे

( जन्म १९५३) ८ डिसेंबर २००३ १३ डिसेंबर २००८ १० वर्षे, ९ दिवस राजस्थान

१३ डिसेंबर २०१३ १७ डिसेंबर २०१८

१४ ममता बॅनर्जी *

( जन्म १९५५) २० मे २०११ विद्यमान १३ वर्षे, ३२९ दिवस पश्चिम बंगाल अखिल भारतीय तृणमूल काँग्रेस 

१५ आनंदीबेन पटेल

( जन्म १९४१) २२ मे २०१४ ७ ऑगस्ट २०१६ [RES] २ वर्षे, ७७ दिवस गुजरात भारतीय जनता पक्ष 

१६ मेहबूबा मुफ्ती

( जन्म १९५९) ४ एप्रिल २०१६ १९ जून २०१८ २ वर्षे, ७६ दिवस जम्मू आणि काश्मीर जम्मू आणि काश्मीर पीपल्स डेमोक्रॅटिक पार्टी 

१७ अतिशी

( जन्म १९८१) २१ सप्टेंबर २०२४ २० फेब्रुवारी २०२५ १५२ दिवस दिल्लीचा राष्ट्रीय राजधानी प्रदेश आम आदमी पार्टी 

१८ रेखा गुप्ता *

( जन्म १९७४) २० फेब्रुवारी २०२५ विद्यमान ५३ दिवस भारतीय जनता पक्ष