प्रार्थना समाज: एक संक्षिप्त माहिती

प्रार्थना समाज ही एक धार्मिक आणि सामाजिक सुधारणा चळवळ होती, जी 19 व्या शतकात महाराष्ट्रात उदयास आली. तिचा मुख्य उद्देश एकेश्वरवादाचा प्रसार करणे आणि सामाजिक समानता प्रस्थापित करणे हा होता.

स्थापना:

• प्रार्थना समाजाची स्थापना 31 मार्च 1867 रोजी मुंबई येथे झाली.
• केशवचंद्र सेन यांच्या महाराष्ट्रातील भेटीनंतर प्रेरित होऊन ही चळवळ सुरू झाली.

प्रमुख संस्थापक आणि नेते:

• डॉ. आत्माराम पांडुरंग तर्खडकर हे प्रार्थना समाजाचे पहिले अध्यक्ष होते.
• न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे, डॉ. रा. गो. भांडारकर, वामन आबाजी मोडक, नारायण गणेश चंदावरकर यांसारख्या अनेक प्रतिष्ठित व्यक्तींनी या चळवळीत सक्रिय सहभाग घेतला.

मुख्य तत्त्वे आणि उद्देश:

• एकेश्वरवाद: प्रार्थना समाजाने एकाच देवावर विश्वास ठेवण्यावर भर दिला. मूर्तीपूजा, कर्मकांड आणि अनेक देवांची संकल्पना यांना त्यांनी विरोध केला.
• सामाजिक सुधारणा: अस्पृश्यता निवारण, स्त्री शिक्षण, विधवा विवाह समर्थन, बालविवाहास विरोध, जातीय भेदभावाला विरोध यांसारख्या सामाजिक सुधारणांसाठी प्रार्थना समाजाने महत्त्वपूर्ण कार्य केले.
• नैतिक आचरण: सत्य, प्रेम, सहानुभूती आणि निस्वार्थ सेवा यांसारख्या नैतिक मूल्यांवर त्यांनी भर दिला.
• श्रद्धा आणि भक्ती: देवावर शुद्ध मनाने आणि श्रद्धेने प्रार्थना करणे, हेच खरे भजन आणि कीर्तन असे त्यांचे मत होते.
• धर्मग्रंथांचा अभ्यास: प्रार्थना समाजाने कोणत्याही एका धर्मग्रंथाला अंतिम प्रमाण मानले नाही, तर सर्व धर्मांतील चांगल्या गोष्टींचा स्वीकार करण्याचे आवाहन केले.

योगदान:

• प्रार्थना समाजाने महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणा चळवळीत मोलाची भूमिका बजावली.
• त्यांनी 'सुबोध पत्रिका' नावाचे मासिक प्रकाशित करून आपले विचार लोकांपर्यंत पोहोचवले.
• अनाथालये, शाळा, विधवाश्रय यांसारख्या संस्था स्थापन करून समाजाच्या दुर्बळ घटकांना मदत केली.