समाजकार्यकर्ता (Social Worker) यांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आणि बहुआयामी असते. ते व्यक्ती, कुटुंबे, गट आणि समुदायांना त्यांच्या अडचणी सोडवण्यासाठी, त्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी आणि त्यांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी मदत करतात. त्यांच्या प्रमुख भूमिका खालीलप्रमाणे आहेत:

• गरजा ओळखणे आणि मूल्यांकन करणे: समाजकार्यकर्ता व्यक्ती किंवा कुटुंबाच्या आर्थिक, सामाजिक, भावनिक आणि मानसिक गरजा समजून घेतो. ते परिस्थितीचे सखोल विश्लेषण करतात.
• मार्गदर्शन आणि समुपदेशन: ते लोकांना त्यांच्या समस्यांवर योग्य उपाय शोधण्यासाठी मार्गदर्शन करतात. मानसिक ताण, कौटुंबिक कलह, व्यसनाधीनता यांसारख्या परिस्थितीत समुपदेशन करून योग्य दिशा देतात.
• संसाधने मिळवून देणे: गरजू व्यक्तींना सरकारी योजना, आर्थिक मदत, वैद्यकीय सुविधा, शिक्षण किंवा रोजगाराच्या संधींशी जोडून देण्यास मदत करतात.
• हक्कांचे रक्षण आणि न्याय मिळवून देणे: वंचित, दुर्बळ आणि शोषित घटकांना त्यांचे कायदेशीर हक्क मिळवून देण्यासाठी ते त्यांचे प्रतिनिधित्व करतात आणि त्यांच्यासाठी न्याय मिळवून देण्याचा प्रयत्न करतात.
• सक्षमीकरण: व्यक्तींना स्वतःच्या पायावर उभे राहण्यासाठी आणि स्वतःचे निर्णय घेण्यास सक्षम बनवतात. त्यांना आवश्यक कौशल्ये आणि आत्मविश्वास मिळवून देण्यास मदत करतात.
• समुदाय विकास: एखाद्या विशिष्ट समुदायातील समस्या सोडवण्यासाठी एकत्र काम करतात. उदा. स्वच्छता अभियान, शिक्षण प्रसार, आरोग्य शिबिरे आयोजित करणे.
• धोरणात्मक बदल घडवून आणणे: सामाजिक समस्यांच्या मुळाशी जाऊन धोरणात्मक स्तरावर बदल घडवून आणण्यासाठी ते संशोधन करतात, अहवाल सादर करतात आणि वकिली करतात.
• आपत्कालीन मदत: पूर, भूकंप किंवा इतर नैसर्गिक आपत्त्यांमध्ये बाधित लोकांना मदत करणे, त्यांना तात्पुरता निवारा, अन्न आणि इतर आवश्यक गोष्टी पुरवणे.
• मानसिक आरोग्य सेवा: मानसिक आरोग्याच्या समस्यांनी ग्रस्त असलेल्या व्यक्तींना योग्य वैद्यकीय आणि सामाजिक मदत मिळवून देण्यात ते महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

थोडक्यात, समाजकार्यकर्ता हा समाजातील दुर्बळ घटकांचा आधारस्तंभ असतो, जो त्यांना सन्मानाने जगण्यासाठी आणि त्यांच्या क्षमतांचा विकास करण्यासाठी मदत करतो.