समुदायाच्या संघटनेचे स्वरूप हे मुख्यतः विशिष्ट उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी, सामान्य गरजा पूर्ण करण्यासाठी किंवा समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी एखाद्या भौगोलिक किंवा समान हितसंबंध असलेल्या समुदायातील लोकांचे एकत्र येणे आणि सामूहिक प्रयत्न करणे असे असते.

समुदाय संघटनेची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• सामुदायिक उद्दिष्टे: संघटनेचा मूळ आधार म्हणजे समुदायाच्या गरजा आणि आकांक्षांवर आधारित समान ध्येये आणि उद्दिष्टे ठरवणे.
• लोकसहभाग: निर्णय प्रक्रिया, नियोजन आणि अंमलबजावणीमध्ये समुदायातील जास्तीत जास्त सदस्यांचा सक्रिय सहभाग असतो. यामुळे लोकांमध्ये मालकीची भावना (ownership) निर्माण होते.
• नेतृत्व विकास: स्थानिक पातळीवर सक्षम नेते ओळखणे, त्यांना प्रशिक्षण देणे आणि त्यांच्या माध्यमातून संघटनेचे कार्य पुढे नेणे हे महत्त्वाचे असते.
• संसाधनांची जुळवाजुळव: समुदायामध्ये उपलब्ध असलेली मानवी संसाधने (उदा. स्वयंसेवक, कौशल्ये), भौतिक संसाधने आणि आर्थिक संसाधने एकत्र आणून त्यांचा योग्य वापर करणे.
• क्षमता निर्माण (Capacity Building): समुदायाच्या सदस्यांना त्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी आणि त्यांच्या जीवनात सुधारणा घडवण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये, ज्ञान आणि साधने प्रदान करणे.
• सामूहिक कृती: वैयक्तिक प्रयत्नांऐवजी एकत्र येऊन कृती कार्यक्रम राबवणे, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर बदल घडवणे शक्य होते.
• समानता आणि न्याय: समाजातील सर्व घटकांना समान संधी मिळाव्यात आणि त्यांच्या गरजा पूर्ण केल्या जाव्यात याची खात्री करणे. वंचित घटकांना मुख्य प्रवाहात आणण्याचा प्रयत्न करणे.
• स्वयं-निर्भरता: बाहेरच्या मदतीवर पूर्णपणे अवलंबून न राहता, समुदायाला स्वतःच्या समस्या सोडवण्यासाठी सक्षम बनवणे आणि दीर्घकाळ टिकणारे उपाय शोधण्यास मदत करणे.
• सामाजिक बदल घडवणे: समुदायाच्या हितासाठी धोरणात्मक बदल घडवण्यासाठी वकिली करणे आणि सामाजिक न्यायासाठी लढा देणे.
• नेटवर्किंग आणि सहकार्य: इतर संघटना, सरकारी संस्था आणि स्वयंसेवी संस्थांसोबत संबंध प्रस्थापित करणे आणि सहकार्य करणे.

थोडक्यात, समुदाय संघटना म्हणजे लोकांना एकत्र आणून त्यांना सक्षम करणे, जेणेकरून ते स्वतःच्या समस्या सोडवण्यासाठी आणि त्यांच्या समुदायाचा विकास करण्यासाठी एकत्रितपणे काम करू शकतील.