स्वरूप
0
Answer link
पंडिती साहित्याची वैशिष्ट्ये
पंडिती साहित्य हे मध्ययुगीन मराठी साहित्यातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. हे साहित्य काही विशिष्ट विद्वानांनी निर्माण केले. त्यामुळे त्याला 'पंडिती साहित्य' असे नाव मिळाले. ह्या साहित्याची काही वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- संस्कृत भाषेचा प्रभाव:
पंडिती साहित्यावर संस्कृत भाषेचा खूप मोठा प्रभाव होता. कठीण शब्द, संस्कृत श्लोक आणि रचनांचा वापर भरपूर प्रमाणात केला गेला. - पुराणांवर आधारलेले:
या साहित्यात रामायण, महाभारत, भागवत यांसारख्या पुराणांतील कथा व पात्रांचे वर्णन असे. - अलंकारिक भाषा:
पंडिती साहित्यात भाषेला सौंदर्य देण्यासाठी विविध अलंकारांचा वापर केला जाई. उपमा, उत्प्रेक्षा, रूपक, आणि अन्य अलंकारांनी रचना अधिक आकर्षक बनविल्या जात. - तात्त्विक विचार:
या साहित्यात धर्म, दर्शन, आणि नीती यांसारख्या विषयांवर विचार व्यक्त केले गेले. अध्यात्मिक ज्ञान देण्याचा प्रयत्न केला गेला. - शिस्तबद्ध रचना:
पंडिती साहित्य हे विशिष्ट नियमांनुसार आणि शिस्तीत लिहिले जाई. छंद, वृत्त, आणि अलंकारांचे नियम पाळले जात. - उदाहरण:
उदाहरणार्थ: 'ज्ञानेश्वरी' हे पंडिती साहित्याचे उत्तम उदाहरण आहे, ज्यात भगवतगीतेचे मराठीमध्ये रूपांतरण केले आहे आणि त्यात संस्कृत भाषेचा आणि तत्त्वज्ञानाचा प्रभाव दिसतो.
पंडिती साहित्य हे त्यावेळच्या समाजाला ज्ञान देण्यासाठी आणि धार्मिक विचार पोहोचवण्यासाठी महत्त्वाचे होते.
0
Answer link
विज्ञानाचे स्वरूप अनेक घटकांनी बनलेले आहे, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे:
- तार्किक विचार (Logical Thinking): वैज्ञानिक दृष्टिकोन वस्तुनिष्ठ असतो. तो माहिती आणि पुराव्यांवर आधारित असतो. वैज्ञानिकांनी निष्कर्षांपर्यंत पोहोचण्यासाठी तर्कशुद्ध विचार आणि अनुमान वापरणे आवश्यक आहे.
- वस्तुनिष्ठता (Objectivity): विज्ञानात, वस्तुनिष्ठता म्हणजे निष्पक्षपाती असणे. वैज्ञानिकांनी पूर्वग्रहदूषित न होता, जसा डेटा आहे तसा स्वीकारायला हवा.
- पुराव्यावर आधारित (Evidence-based): वैज्ञानिक ज्ञान हे पुराव्यावर आधारित असते. कोणताही सिद्धांत किंवा निष्कर्ष पुराव्याद्वारे समर्थित असणे आवश्यक आहे.
- तपास (Inquiry): विज्ञानाचा गाभा तपास आहे. वैज्ञानिक सतत प्रश्न विचारतात आणि त्यांची उत्तरे शोधण्याचा प्रयत्न करतात.
- चिकित्सा (Critical Analysis): वैज्ञानिक दाव्यांचे आणि निष्कर्षांचे गंभीर विश्लेषण करतात. ते गृहितके तपासतात आणि निष्कर्षांमधील त्रुटी शोधण्याचा प्रयत्न करतात.
- कल्पकता (Imagination): विज्ञानामध्ये कल्पनाशक्तीला खूप महत्त्व आहे. नवीन कल्पना आणि शक्यतांचा विचार करणे आवश्यक आहे.
- संदेशवहन (Communication): वैज्ञानिक त्यांचे निष्कर्ष आणि कल्पना इतरांना समजावून सांगतात. ते वैज्ञानिक लेख आणि सादरीकरणाद्वारे माहिती प्रसारित करतात.
- प्रयोग (Experiments): विज्ञानामध्ये प्रयोग ही एक महत्त्वाची बाब आहे. प्रयोगामुळे सिद्धांताची पडताळणी करता येते.
थोडक्यात, विज्ञानाचे स्वरूप हे वस्तुनिष्ठता, तर्क, पुरावा आणि चिकित्सेवर आधारित आहे. हे आपल्याला जगाला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.
0
Answer link
समाजशास्त्र (Sociology) म्हणजे माणसाचा समाजाशी असलेल्या आंतरसंबंधांचा अभ्यास होय. समाजशास्त्र हे समाजाचे विज्ञान आहे. यात सामाजिक घटक व सामाजिक घडामोडींचा समावेश असतो. समाजाचे मन, मनाचा एकूण कल व समाज पाळत असलेले रीतिरिवाज यांचा शोध या शास्त्रात घेतला जातो.
समाजशास्त्राचे स्वरुप
* समाजशास्त्र हे एक शास्त्र आहे का ?
समाजशास्त्र हे सामाजिक विज्ञान आहे. ‘विज्ञान’ मध्ये ज्यापद्धतीने शास्त्रीय पद्धतीद्वारे प्रयोग व निरीक्षण करून मिळवलेले ज्ञान असते. तसेच समाजशास्त्रात शास्त्रीय कसोट्याचा पद्धतशीर वापर करून ज्ञान मिळवले जाते. समाजशास्त्रातील ज्ञान हे वस्तुनिष्ठ, अनुभवजन्य, तार्किक, मूल्य-तटस्थ आणि पारदर्शक असते. त्यात विज्ञानाची इतर वैशिष्ट्ये देखील आहेत जसे की पडताळणी क्षमता, विश्वासार्हता, अचूकता, अंदाज आणि सामान्यीकरणाची शक्ती देखील आहे. तसेच समाजशास्त्र विज्ञानाच्या सर्व गरजा पूर्ण करते. म्हणून समाजशास्त्र हे सामाजिक विज्ञान आहे.
अँथनी गिडन्स (2000) यांच्या मते, “विज्ञान म्हणजे एखाद्या विशिष्ट विषयाबद्दलचे ज्ञान विकसित करण्यासाठी प्रायोगिक तपासणीच्या पद्धतशीर पद्धतींचा वापर करून डेटाचे विश्लेषण, सैद्धांतिक विचार आणि तर्कांचे तार्किक मूल्यमापन होय’ या व्याख्येनुसार, समाजशास्त्र हे सुद्धा एक वैज्ञानिक प्रयत्न आहे.”
रॉबर्ट बियरस्टेड (द सोशल ऑर्डर, 1957) त्यांच्या या पुस्तकात त्यांनी विज्ञान म्हणून समाजशास्त्राच्या खालील वैशिष्ट्यांवर चर्चा केली आहे:
समाजशास्त्र असे असते समाजशास्त्र असे असत नाही
१. समाजशास्त्र हे सामाजिक नैसर्गिक शास्त्र नाही.
शास्त्र आहे.
२. सामान्यीकरण विशेषीकरण नाही.
३. समाजशास्त्र हे एक अमूर्त ठोस नाही.
शास्त्र आहे.
४. तथ्यसंगत मानक /आदर्श नाही.
५. शुद्ध उपयोजित नाही.
६. सामान्य विशेष नाही.
इतर हि काही समाजशास्त्राचे स्वरूप आपणास सांगता येतील जसे यात समाजाबदलचे संघटीत ज्ञान असते. अभ्यासासाठी शास्त्रीय पद्धतींचा वापर केला जातो निरीक्षणक्षम असा अभ्यासविषय आहे. नैतिक तटस्थता असते.
* समाजशास्त्राचे स्वरूप
1. समाजशास्त्र हे एक सामाजिक विज्ञान आहे .
सामान्यतः नैसर्गिक आणि सामाजिक विज्ञानांमध्ये विभागले जाते. नैसर्गिक विज्ञानमध्ये नैसर्गिक घटनांचा अभ्यास केला जातो. (सजीव आणि निर्जीव दोन्ही). उदा. खगोलशास्त्र, जीवशास्त्र, रसायनशास्त्र, भौतिकशास्त्र आणि भूविज्ञान ही सर्व नैसर्गिक विज्ञाने आहेत.
सामाजिक विज्ञान म्हणजे मानवी समाजाच्या विविध पैलूंचा अभ्यास होय. सामाजिक शास्त्रांमध्ये समाजशास्त्र, मानववंशशास्त्र, अर्थशास्त्र, राज्यशास्त्र इत्यादींचा समावेश होतो. समाजशास्त्र हे मानवी वर्तन, समाजातील मानव, मानवाचे सामाजिक जीवन आणि समाजाची रचना आणि समग्र समाज यांचा व्यापकपणे अभ्यास करते. म्हणून समाजशास्त्र एक सामाजिक विज्ञान आहे.
2. समाजशास्त्र हे सामान्यीकरणाचे विज्ञान आहे.
समाजशास्त्र हे सामान्यीकरणाचे विज्ञान आहे. हे समाजशास्त्राचे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे जे त्याला इतिहासापासून वेगळे करते, इतिहास हे विशिष्टीकरण (आयडिओग्राफिक) असते. उदाहरणार्थ, समाजशास्त्राला एखाद्या विशिष्ट युद्धात (उदा. महाभारताचे युद्ध) रस नाही तर वारंवार घडणाऱ्या सामाजिक घटना म्हणून युद्ध किंवा क्रांतीच्या अभ्यासात रस आहे. समाजशास्त्र हे मानवी वर्तन आणि सहवास किंवा संबंध यातील सामान्य नियम किंवा तत्त्वे शोधते. त्याला सामान्य वैधतेचे सामान्यीकरण तयार करण्यात त्याला स्वारस्य आहे.
3. समाजशास्त्र हे एक अमूर्त शास्त्र आहे.
समाजशास्त्र हे एक अमूर्त आहे, असे नाही. उदा. समाजशास्त्राला विशिष्ट कुटुंबाची माहिती घेण्यास त्याला रस नाही, तर कुटुंब एक सामाजिक संस्था म्हणून अभ्यासण्यास त्यास स्वारस्य आहे. कुटुंब हि सामाजिक संस्था सर्व समाजांमध्ये अस्तित्वात आहे जसे कि आधुनिक किंवा पूर्वशिक्षित आदिम व पशुपालक समाज आणि शेती कारणारा समाज,
4. समाजशास्त्र हे स्पष्ट (Categorical) विज्ञान आहे.
समाजशास्त्र हे काय?, केव्हा?, कसे? किंवा का? आणि कोठे? या मनुष्य आणि समाजाशी संबंधित प्रश्नांशी आहे. आणि समजा कसा असावा अथवा समाजात काय असले पाहिजे. (Not what ought to be? ) असे विचार करीत नाही. थोडक्यात काय आहे हे जाणून घेते काय असावे यावर मत देत नाही. हे आदर्श असण्यास ऐवजी स्पष्ट निर्णय देते. ते नीतिशास्त्र किंवा नैतिक आणि राजकीय तत्त्वज्ञानापासून वेगळे करते. हे हि आपल्याला समाजशास्त्राचे हे वैशिष्ट्य सांगता येईल.
5. समाजशास्त्र हे एक शुद्ध विज्ञान आहे.
समाजशास्त्र हे ज्ञान संपादन करण्यात गुंतलेले आहे. आणि मात्र त्यास ज्ञानाच्या उपायोजनात किंवा वापरात रस नाही. म्हणून समाजशास्त्रावर कधी कधी टीका केली जाते. सैद्धांतिक ज्ञान मिळविण्यात समाजशास्त्राला रस आहे, मात्र त्यांच्या वापरण्यात बाबत नाही. त्यामुळे ते इतर शास्त्रांनापेक्षा वेगळे आहे. ते रसायनशास्त्र आणि फार्मसी, भौतिकशास्त्र आणि अभियांत्रिकी किंवा जीवशास्त्र आणि वैद्यकशास्त्र या सारखा नाही आहे.
6. समाजशास्त्र हे दोन्ही तर्कसंगत आणि अनुभवजन्य विज्ञान आहे.
समाजशास्त्र हे दोन्ही स्वरूपाचे म्हणजेच अनुभववादी आणि तार्किक स्वरूपाचे आहे. अस्तित्वात असणाऱ्या आणि अनुभवास आणि निरीक्षणास येणाऱ्या मूर्त आणि अमूर्त अश्या गोष्टींची समाजशास्त्रज्ञ तथ्ये गोळा करून त्यांची मांडणी करतात.
7. समाजशास्त्र हे एक सामान्य विज्ञान आहे.
समाजशास्त्राचे स्वरूप संश्लेषणात्मक आणि सामान्यीकरण आहे. हे अर्थशास्त्र किंवा राज्यशास्त्रासारखे विशेष शास्त्र नाही. समाजशास्त्राचा फोकस हा एखाद्या घटकावरील अभ्यास कारीतानाचा विशेष असू शकतो, जसे की इतर प्रत्येक विज्ञानाचा केंद्रबिंदू आहे, परंतु त्याचे अभ्यासाचे क्षेत्र सामान्य आहे.सामान्य नियम शोधण्याकडे लक्ष्य केंद्रित करतो. जे सर्वाना लागू होईल असे आहे.
0
Answer link
पंडित वाङ्मय: स्वरूप
पंडित वाङ्मय म्हणजे मध्ययुगीन मराठी साहित्याचा एक प्रकार. हे साहित्य साधारणपणे १६५० ते १८५० या काळात निर्माण झाले. पंडित कवींनी संस्कृत भाषेचा आणि साहित्याचा अभ्यास करून, त्या ज्ञानाचा उपयोग मराठी भाषेत काव्य रचना करण्यासाठी केला. त्यामुळे या वाङ्मयाला 'पंडित वाङ्मय' असे नाव मिळाले.
पंडित वाङ्मयाची वैशिष्ट्ये:
- संस्कृत भाषेचा प्रभाव: पंडित कवींनी आपल्या रचनांमध्ये संस्कृत शब्दांचा, वाक्यरचनांचा आणि अलंकारांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला.
- पुराणांवर आधारित: बहुतेक पंडित कवींनी रामायण, महाभारत, भागवत यांसारख्या पुराणांतील कथांवर आधारित काव्ये लिहिली.
- अलंकार आणि छंद: पंडित वाङ्मयात विविध प्रकारचे अलंकार (उपमा, उत्प्रेक्षा, रूपक) आणि छंद (वृत्त) वापरले गेले.
- शैली: पंडित कवींची लेखनशैली क्लिष्ट आणि विद्वत्तापूर्ण होती.
- उदाहरण: मोरोपंत, वामन पंडित, रघुनाथ पंडित हे काही प्रमुख पंडित कवी आहेत. त्यांनी अनेक काव्य रचना केल्या, ज्यात भगवतगीतेवर आधारित 'ज्ञानेश्वरी' (मोरोपंतकृत) आणि 'यथार्थदीपिका' (वामन पंडितकृत) विशेष उल्लेखनीय आहेत.
पंडित वाङ्मयामुळे मराठी भाषेला समृद्ध शब्दसंपदा आणि विविध काव्य प्रकार मिळाले.
या प्रश्नाचे उत्तर अद्याप लिहिलेले नाही
0
Answer link
मध्ययुगीन काव्यप्रकार कोणता नाही, हे तुमच्या प्रश्नात स्पष्ट नाही. त्यामुळे मी काही मध्ययुगीन काव्यप्रकारांची नावे देतो, यापैकी कोणता काव्यप्रकार नाही ते तुम्ही ठरवू शकता:
* अभंग
* ओवी
* श্লোক
* पोवाडा
* लावणी
0
Answer link
div >
div >
p b संत, शाहीर आणि पंडित कवींच्या रचनांमधील वेगळेपण खालीलप्रमाणे आहे:
/b /p
div >
p b 1. संत कवी /b /p
div >
ul
li p bउद्देश: /b परमेश्वराची भक्ती, अध्यात्मिक ज्ञान आणि वैराग्य यावर लक्ष केंद्रित./p
li p bशैली: /b सोपी, सरळ आणि लोकांना समजायला सोपी भाषा. त्यांनी उपमा, दृष्टांत आणि रूपकांचा वापर केला./p
li p bविषय: /b ईश्वरभक्ती, आत्म-साक्षात्कार, सदाचार, मानवता आणि सामाजिक समानता./p
li p bउदाहरण: /b संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत नामदेव आणि संत एकनाथ./p
/ul
/div
p b 2. शाहीर /b /p
div >
ul
li p bउद्देश: /b वीरता, शौर्य, ऐतिहासिक घटना आणि सामाजिक समस्या यांवर लोकांचे लक्ष वेधून घेणे./p
li p bशैली: /b ओजस्वी, वीररसपूर्ण आणि लयबद्ध. त्यांनी ढोलकी, तबला यांसारख्या वाद्यांचा उपयोग केला./p
li p bविषय: /b मराठा साम्राज्याची शौर्यगाथा, ऐतिहासिक युद्धे, स्थानिक नायकांची स्तुती आणि सामाजिक अन्याय./p
li p bउदाहरण: /b शाहिर अण्णाभाऊ साठे, शाहीर साबळे आणि शाहीर हैबती./p
/ul
/div
p b 3. पंडित कवी /b /p
div >
ul
li p bउद्देश: /b शास्त्र, पुराण, वेद आणि तत्त्वज्ञान यांमधील ज्ञान लोकांपर्यंत पोहोचवणे./p
li p bशैली: /b क्लिष्ट, अलंकारिक आणि संस्कृत शब्दांचा वापर. त्यांनी विविध छंद आणि वृत्तांचा उपयोग केला./p
li p bविषय: /b रामायण, महाभारत, भागवत यांसारख्या धार्मिक ग्रंथांचे स्पष्टीकरण, नीतीशास्त्र आणि तत्त्वज्ञान./p>
li p bउदाहरण: /b पंडित वामन पंडित, मोरोपंत आणि रघुनाथ पंडित./p
/ul
/div
/div
p अधिक माहितीसाठी आपण खालील वेबसाइटला भेट देऊ शकता: /p
ul
li a href="https://www.mhaabharat.com/sahitya/marathi-sahitya/sant-kavi" target="_blank" संत कवी /a /li
li a href="https://www.culturalindia.net/indian-music/classical/lavani.html" target="_blank" लावणी /a /li
/ul
/div
/div