महात्मा गांधींचा मानवी हक्कांबद्दलचा दृष्टिकोन अत्यंत सखोल आणि त्यांच्या अहिंसा, सत्य व सत्याग्रहाच्या तत्त्वज्ञानावर आधारित होता. त्यांच्या मते, मानवी हक्क हे केवळ कायद्याने दिलेले अधिकार नसून, ते व्यक्तीच्या नैतिक कर्तव्यांशी आणि समाजाच्या कल्याणाशी जोडलेले आहेत.

• कर्तव्यांना प्राधान्य: गांधीजींचा असा ठाम विश्वास होता की, मानवी हक्क हे कर्तव्यांचे पालन केल्याने आपोआप प्राप्त होतात. जर प्रत्येक व्यक्तीने आपली कर्तव्ये प्रामाणिकपणे पार पाडली, तर कोणालाही आपल्या हक्कांसाठी लढावे लागणार नाही. "माझ्या आईने मला शिकवले की सर्व हक्क हे कर्तव्यांमधून येतात," असे ते म्हणत असत.
• अहिंसा आणि सत्याग्रह: मानवी हक्कांचे संरक्षण आणि त्यांना प्राप्त करण्याचा मार्ग अहिंसक असायला हवा, असे गांधीजी मानत होते. सत्याग्रह हे अन्यायविरुद्ध लढण्याचे आणि मानवी प्रतिष्ठेचे रक्षण करण्याचे त्यांचे प्रभावी साधन होते.
• सर्वोदय आणि स्वराज्य: त्यांच्या मते, खऱ्या मानवी हक्कांचा अर्थ 'सर्वोदय' (सर्वांचे कल्याण) आणि 'स्वराज्य' (आत्मशासन) मध्ये होता. स्वराज्य म्हणजे केवळ राजकीय स्वातंत्र्य नव्हे, तर प्रत्येक व्यक्तीला आत्मसन्मानाने आणि समानतेने जगण्याचा अधिकार.
• सामाजिक समानता आणि न्याय: गांधीजींनी अस्पृश्यता, जातीय भेदभाव, स्त्रियांवरील अन्याय आणि आर्थिक असमानता यासारख्या मानवी हक्कांच्या उल्लंघनावर जोरदार हल्ला चढवला. त्यांना 'हरिजन' (देवाची मुले) असे संबोधून त्यांच्या हक्कांसाठी लढा दिला. स्त्रियांना समाजात समान दर्जा मिळावा यासाठी त्यांनी खूप प्रयत्न केले.
• आर्थिक अधिकार: गांधीजींनी आर्थिक शोषणाचा विरोध केला. ते प्रत्येक व्यक्तीला पुरेसा रोजगार, योग्य वेतन आणि मूलभूत गरजा पूर्ण करण्याचा अधिकार असावा असे मानत होते. त्यांनी ग्रामोद्योगांना प्रोत्साहन दिले, जेणेकरून गावातील लोकांना स्वावलंबी बनून त्यांचे आर्थिक हक्क सुरक्षित राहतील.
• नैसर्गिक हक्क आणि आत्म-नियंत्रण: त्यांच्या मते, काही हक्क हे नैसर्गिक असतात आणि ते कोणत्याही शासनाद्वारे हिरावले जाऊ नयेत. व्यक्तीने आपल्या वासनांवर आणि गरजांवर नियंत्रण ठेवून नैतिक जीवन जगावे, असे त्यांचे मत होते, ज्यामुळे समाजात सुसंवाद टिकून राहील.

थोडक्यात, गांधीजींचा मानवी हक्कांबद्दलचा दृष्टिकोन हा केवळ वैयक्तिक अधिकारांवर आधारित नव्हता, तर तो सामाजिक जबाबदारी, नैतिक कर्तव्ये आणि संपूर्ण मानवजातीच्या कल्याणावर केंद्रित होता.