तत्त्वज्ञान

मार्क्सने 'परमात्मा' या संकल्पनेवर थेट भाष्य केले नसले, तरी त्यांच्या विचारातून काही अप्रत्यक्ष अर्थ काढता येतात. मार्क्सचा भर भौतिक जगावर आणि मानवी समाजावर होता, त्यामुळे त्यांनी धार्मिक किंवा आध्यात्मिक गोष्टींपेक्षा सामाजिक आणि आर्थिक प्रश्नांना अधिक महत्त्व दिले.

• धर्म अफू आहे: मार्क्सने धर्माला ' जनतेसाठी अफू' म्हटले आहे. त्यांच्या मते, धर्म लोकांना त्यांच्या दुःखांपासून तात्पुरते विचलित करतो, परंतु वास्तविक समस्यांचे निराकरण करत नाही. धर्म लोकांना काल्पनिक जगात रमवतो आणि त्यामुळे ते सामाजिक बदलांसाठी प्रयत्न करत नाहीत.मार्क्सवादी विचार
• भौतिक जगावर लक्ष केंद्रित करा: मार्क्सवादी विचारसरणीनुसार, माणसाने आपले लक्ष भौतिक जगावर केंद्रित केले पाहिजे. माणसांनी सामाजिक आणि आर्थिक समस्यांवर तोडगा काढण्यासाठी प्रयत्न करावे. त्यामुळे, काल्पनिक देवावर किंवा अदृश्य शक्तीवर विसंबून न राहता, स्वतःच्या हिंमतीने जगाला सामोरे जावे.
• सामुदायिक विकास: मार्क्स individual परमात्म्यावर नव्हे, तर सामुदायिक विकासावर अधिक भर देतात. त्यांच्या मते, मानवी समाजाच्या प्रगतीसाठी सामुदायिक प्रयत्न महत्त्वाचे आहेत.

त्यामुळे, मार्क्सच्या विचारांमध्ये 'परमात्मा' या संकल्पनेला फारसे महत्त्व नाही. त्यांचे लक्ष नेहमी मानवी समाजाच्या भौतिक प्रगतीवर आणि सामाजिक न्यायावर असते.

हर्बर्ट स्पेन्सर या ब्रिटिश विचारवंत आणि समाजशास्त्रज्ञाने उत्क्रांतीची एक विस्तृत संकल्पना मांडली, जी जीवशास्त्र, मानसशास्त्र, समाजशास्त्र आणि नीतिशास्त्र अशा विविध क्षेत्रांना लागू होते. स्पेन्सरच्या उत्क्रांतीच्या संकल्पनेची काही मुख्य वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

1. वैश्विक प्रक्रिया: स्पेन्सरच्या मते, उत्क्रांती ही एक वैश्विक प्रक्रिया आहे. ती फक्त सजीवांपुरती मर्यादित नसून, ती संपूर्ण विश्वामध्ये दिसून येते. तारे, ग्रह, समाज आणि संस्कृती यांसारख्या अनेक गोष्टी उत्क्रांतीच्या प्रक्रियेतून विकसित होतात.

2. साध्यापासून गुंतागुंतीकडे (Simple to Complex): स्पेन्सरच्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांतानुसार, कोणतीही वस्तू साध्या स्वरूपापासून अधिक गुंतागुंतीच्या स्वरूपात विकसित होते. उदाहरणार्थ, আদিम समाज हा हळूहळू आधुनिक समाजाच्या रूपात बदलतो.

3. एकत्रीकरण आणि भिन्नता (Integration and Differentiation): उत्क्रांतीमध्ये एकत्रीकरण आणि भिन्नता या दोन प्रक्रिया एकाच वेळी घडतात. एकत्रीकरण म्हणजे अनेक घटक एकत्र येऊन एक नवीन एकसंध घटक तयार करतात, तर भिन्नता म्हणजे एकसंध घटकांचे अनेक उपघटकांमध्ये विभाजन होते.

4. ऊर्जा संवर्धन (Energy Conservation): स्पेन्सरच्या सिद्धांतानुसार, उत्क्रांती ही ऊर्जा संवर्धनाच्या नियमावर आधारित आहे. ऊर्जा एका स्वरूपातून दुसऱ्या स्वरूपात रूपांतरित होते, आणि या रूपांतरणाच्या प्रक्रियेतूनच नवीन रचना आणि प्रणाली विकसित होतात.

5. सामाजिक उत्क्रांती: स्पेन्सरने सामाजिक उत्क्रांतीचा सिद्धांत मांडला, ज्यानुसार समाज हा साध्या आदिवासी समुदायांपासून ते जटिल औद्योगिक समाजांपर्यंत विकसित होतो. या विकासामध्ये श्रमविभागणी (division of labor) आणि सामाजिक संस्थांचे (social institutions) महत्त्व वाढते.

6. 'योग्यतम जगणे' (Survival of the Fittest): स्पेन्सरने 'सर्वायव्हल ऑफ द फिटेस्ट' ही संकल्पना मांडली, जी डार्विनच्या नैसर्गिक निवडीच्या सिद्धांताशी (theory of natural selection) मिळतीजुळती आहे. याचा अर्थ असा आहे की जे जीव किंवा समाज त्यांच्या वातावरणाशी जुळवून घेण्यास सक्षम असतात, तेच टिकून राहतात आणि विकसित होतात.

स्पेन्सरची उत्क्रांतीची संकल्पना ही 19 व्या शतकात खूप प्रभावी ठरली.

संदर्भ:

• Spencer, H. (1862). First principles. Williams and Norgate.First principles

अस्तित्व म्हणजे असणे. हा शब्द अनेक अर्थांनी वापरला जातो, विशेषतः तत्त्वज्ञान, धर्मशास्त्र आणि विज्ञान यांसारख्या विषयांशी संबंधित.
अस्तित्वाचे काही सामान्य अर्थ:

• वास्तव: अस्तित्वाचा अर्थ काहीतरी वास्तविक असणे किंवा अस्तित्वात असणे. उदाहरणार्थ, आपण म्हणू शकतो की डायनासोर अस्तित्वात होते.
• जागरूकता: अस्तित्वाचा अर्थ जाणीव असणे किंवा स्वतःबद्दल आणि सभोवतालच्या जगाबद्दल माहिती असणे. उदाहरणार्थ, आपण म्हणू शकतो की माणूस एक जागरूक प्राणी आहे.
• महत्व: अस्तित्वाचा अर्थ महत्त्वाचे असणे किंवा काहीतरी अर्थपूर्ण असणे. उदाहरणार्थ, आपण म्हणू शकतो की आपल्या जीवनाचा एक उद्देश आहे.

अस्तित्वाचा अर्थContext नुसार बदलतो.

अस्तित्व म्हणजे असणे. ही एक अत्यंत मूलभूत संकल्पना आहे जी एखाद्या गोष्टीची वास्तविकता दर्शवते.

अस्तित्वाचे काही पैलू:

• वास्तव: अस्तित्व म्हणजे एखादी गोष्ट प्रत्यक्षात असणे, केवळ कल्पना किंवा विचार नसणे.
• अनुभव: आपण आपल्या इंद्रियांच्या माध्यमातून अस्तित्वाची जाणीव करू शकतो.
• सातत्य: अस्तित्वाला कालावधी असतो, ते काही काळ टिकून राहते.
• संबंध: प्रत्येक गोष्टीचे अस्तित्व इतर गोष्टींशी जोडलेले असते.

अस्तित्व एक व्यापक विषय आहे आणि त्याचे अनेक अर्थ असू शकतात.

अधिक माहितीसाठी काही स्रोत:

• Stanford Encyclopedia of Philosophy - Existence

हे तुम्हाला उपयुक्त वाटेल.

'माणूस मिथ्य सोने सत्य' या उक्तीचा अर्थ असा आहे की माणूस नश्वर आहे, तो कायमस्वरूपी नाही. माणसाचे जीवन क्षणभंगुर आहे, ते कधीही संपू शकते. याउलट, सोने हे टिकाऊ आहे. ते दीर्घकाळ टिकते आणि त्याचे मूल्य कमी होत नाही.

या उक्तीचा उपयोग अनेकदा भौतिक वस्तूंच्या चिरस्थायी स्वरूपावर जोर देण्यासाठी आणि मानवी जीवनाच्या क्षणिक स्वरूपावर प्रकाश टाकण्यासाठी केला जातो.

उदाहरणार्थ:

• एखाद्या व्यक्तीने खूप संपत्ती जमा केली, पण त्याचा मृत्यू झाला तर त्या संपत्तीचा त्याला काय उपयोग? माणूस तर नश्वर आहे, पण सोने (संपत्ती) मागे राहते.
• एखाद्या व्यक्तीने खूप नाव कमावले, पण त्याचा मृत्यू झाला तर त्या नावाचा त्याला काय उपयोग? माणूस तर नश्वर आहे, पण त्याचे कार्य (सोने) मागे राहते.

म्हणून, या उक्तीचा अर्थ असा आहे की आपण क्षणिक गोष्टींच्या मागे न लागता चिरस्थायी गोष्टींवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.