भारतीय राज्यघटनेतील मूलभूत कर्तव्याची संकल्पना सोव्हिएत युनियनच्या (USSR) राज्यघटनेतून स्वीकारण्यात आली आहे. 1976 साली 42 व्या घटनादुरुस्तीद्वारे भारतीय संविधानात मूलभूत कर्तव्ये समाविष्ट करण्यात आली.

हे खालीलप्रमाणे आहेत:

• संविधानाचे पालन करणे आणि त्याचे आदर्श, संस्था, राष्ट्रध्वज व राष्ट्रगीत यांचा आदर करणे.
• स्वातंत्र्यासाठी आपल्या राष्ट्रीय आंदोलनाला प्रेरणा देणाऱ्या उदात्त आदर्शांचे जतन करणे व त्यांचे अनुसरण करणे.
• भारताची सार्वभौमत्व, एकता आणि अखंडता जतन करणे व त्यांचे संरक्षण करणे.
• देशाचे संरक्षण करणे आणि जेव्हा आवाहन केले जाईल तेव्हा राष्ट्रीय सेवा बजावणे.
• धार्मिक, भाषिक, प्रादेशिक किंवा वर्गीय भेदभावाच्या पलीकडे जाऊन भारतातील सर्व लोकांमध्ये सामंजस्य आणि समान बंधुभाव वाढवणे; स्त्रियांच्या प्रतिष्ठेला कमी लेखणाऱ्या प्रथा सोडून देणे.
• आपल्या संमिश्र संस्कृतीच्या समृद्ध वारशाचे महत्त्व जाणणे आणि जतन करणे.
• नैसर्गिक पर्यावरणाचे जतन करणे ज्यात वने, तलाव, नद्या आणि वन्यजीव यांचा समावेश आहे आणि प्राणीमात्रांवर दया करणे.
• वैज्ञानिक दृष्टिकोन, मानवतावाद आणि ज्ञानार्जन व सुधारणा करण्याची भावना विकसित करणे.
• सार्वजनिक मालमत्तेचे संरक्षण करणे आणि हिंसाचाराचा त्याग करणे.
• राष्ट्र सतत प्रयत्न आणि सिद्धीच्या उच्च स्तरावर पोहोचेल यासाठी वैयक्तिक आणि सामूहिक प्रयत्नांच्या प्रत्येक क्षेत्रात उत्कृष्टतेसाठी प्रयत्न करणे.
• जर पालक किंवा संरक्षक असतील, तर त्यांनी आपल्या मुलांना (सहा ते चौदा वर्षे वयोगटातील) शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करून देणे.

या मूलभूत कर्तव्यांचा उद्देश नागरिकांमध्ये त्यांच्या राष्ट्राप्रती जबाबदारीची भावना जागृत करणे आहे.

अधिक माहितीसाठी:

• drishtiias.com
• constitutionofindia.net