स्त्रियांमधील कारणे:

• अनियमित मासिक पाळी: अनियमित मासिक पाळीमुळे ओव्हुलेशनची (Ovulation) प्रक्रिया व्यवस्थित होत नाही आणि गर्भधारणेत अडथळा येतो.
• पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS): या स्थितीत अंडाशयात सिस्ट तयार होतात, ज्यामुळे ओव्हुलेशनमध्ये समस्या येते.
• एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis): गर्भाशयाच्या अस्तराची वाढ गर्भाशयाच्या बाहेर झाल्यास गर्भधारणेत अडथळा येऊ शकतो.
• फॅलोपियन ट्यूबमध्ये blockage: फॅलोपियन ट्यूब ब्लॉक झाल्यास शुक्राणू (sperm) अंड्यांपर्यंत पोहोचू शकत नाहीत.
• वयाचा प्रभाव: वाढत्या वयानुसार प्रजनन क्षमता कमी होते.

पुरुषांमधील कारणे:

• शुक्राणूंची कमतरता: शुक्राणूंची संख्या कमी असणे किंवा त्यांची गुणवत्ता चांगली नसल्यास गर्भधारणेत अडथळा येतो.
• Varicocele: या स्थितीत टेस्टिकल्समधील (testicles) नसांना सूज येते, ज्यामुळे शुक्राणूंच्या उत्पादनावर परिणाम होतो.
• संक्रमण (Infection): काही संक्रमण शुक्राणूंच्या आरोग्यावर परिणाम करू शकतात.
• हार्मोनल असंतुलन: टेस्टोस्टेरॉन (Testosterone) सारख्या हार्मोन्सच्या असंतुलनामुळे शुक्राणूंच्या उत्पादनात समस्या येतात.

उपाय:

1. डॉक्टरांचा सल्ला: स्त्रीरोग तज्ज्ञ आणि Andrologist (पुरुषांच्या समस्यांवरील तज्ज्ञ) यांचा सल्ला घ्या.
2. तपासण्या: आवश्यक तपासण्या करून घ्या, जसे की रक्ताच्या तपासण्या, अल्ट्रासाऊंड, semen analysis इत्यादी.
3. जीवनशैलीत बदल:
   • आहार: संतुलित आणि पौष्टिक आहार घ्या.
   • व्यायाम: नियमित व्यायाम करा.
   • वजन नियंत्रण: योग्य वजन राखा.
   • तणाव व्यवस्थापन: तणाव कमी करण्यासाठी योग आणि ध्यान करा.
   • धूम्रपान आणि मद्यपान टाळा: या सवयी प्रजनन क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम करतात.
4. उपचार:
   • औषधोपचार: डॉक्टर हार्मोन्स संतुलित करण्यासाठी आणि ओव्हुलेशन सुधारण्यासाठी औषधे देऊ शकतात.
   • सर्जरी: काही प्रकरणांमध्ये, फॅलोपियन ट्यूब blockage किंवा Varicocele सारख्या समस्यांवर शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते.
   • Assisted Reproductive Technology (ART):
     • In Vitro Fertilization (IVF): या प्रक्रियेत, स्त्रीच्या अंडाशयातून अंडी काढून प्रयोगशाळेत शुक्राणूंसोबत Fertilize केले जातात आणि नंतर गर्भाशयात रोपण केले जातात.
     • Intrauterine Insemination (IUI): या प्रक्रियेत, शुक्राणू थेट गर्भाशयात सोडले जातात.