आरोग्य

छातीमध्ये (सामान्यतः स्तनामध्ये) गाठ आल्यास लगेच डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. डॉक्टर गाठीचे स्वरूप आणि इतर लक्षणांवर आधारित योग्य चाचण्या सुचवतील. खाली काही सामान्य चाचण्या दिल्या आहेत ज्या अशा परिस्थितीत केल्या जाऊ शकतात:

• वैद्यकीय स्तनांची तपासणी (Clinical Breast Exam - CBE): डॉक्टर गाठीचा आकार, पोत आणि हालचाल तपासतात, तसेच काखेत किंवा मानेतील लिम्फ नोड्सची तपासणी करतात.
• मॅमोग्राम (Mammogram): ही स्तनांची एक्स-रे तपासणी आहे. यातून स्तनांमधील लहान बदल किंवा गाठी ओळखण्यास मदत होते, ज्या हाताने जाणवत नाहीत.
• अल्ट्रासाउंड (Ultrasound): स्तनांचा अल्ट्रासाउंड ध्वनी लहरींचा वापर करून स्तनांमधील गाठी घन आहेत की द्रवपदार्थाने भरलेल्या (सिस्ट) आहेत हे ठरवण्यास मदत करतो.
• एमआरआय (MRI - Magnetic Resonance Imaging): काही विशिष्ट प्रकरणांमध्ये, विशेषतः उच्च धोका असलेल्या महिलांसाठी किंवा मॅमोग्राम आणि अल्ट्रासाउंडचे निष्कर्ष स्पष्ट नसताना, स्तनांचा एमआरआय केला जाऊ शकतो.
• बायोप्सी (Biopsy): ही सर्वात महत्त्वाची तपासणी आहे. यामध्ये गाठीतील ऊतीचा (टिश्यूचा) एक लहान नमुना काढून तो सूक्ष्मदर्शकाखाली तपासला जातो. यामुळे गाठ कर्करोगाची आहे की नाही हे निश्चितपणे कळते. बायोप्सीचे विविध प्रकार आहेत, जसे की:
  • फाइन नीडल ॲस्पिरेशन (FNA - सुईने नमुना काढणे)
  • कोर नीडल बायोप्सी (कोर बायोप्सी - जाड सुईने नमुना काढणे)
  • एक्साइज बायोप्सी (गाठ शस्त्रक्रियेने काढून तपासणे)
• रक्ताच्या चाचण्या (Blood Tests): काहीवेळा विशिष्ट परिस्थितीनुसार रक्ताच्या काही चाचण्या, जसे की ट्यूमर मार्कर, सुचवल्या जाऊ शकतात.

तुमच्यासाठी कोणती चाचणी योग्य आहे, हे केवळ डॉक्टरच ठरवू शकतात. त्यामुळे, तातडीने डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

आजच्या पिढीचे सरासरी आयुर्मान जागतिक स्तरावर ७२.६ वर्षे इतके आहे. भारतात हे सरासरी आयुर्मान ६९.७ वर्षे नोंदवले गेले आहे. गेल्या ४५ वर्षांत भारतीयांचे आयुर्मान २० वर्षांनी वाढले आहे.

भारतामध्ये शहरी आणि ग्रामीण भागातील आयुर्मानात फरक दिसून येतो. भारतातील शहरी भागातील लोकांचे सरासरी आयुर्मान ७३ वर्षे आहे, तर ग्रामीण भागातील लोकांचे सरासरी आयुर्मान ६८ वर्षे आणि ३ महिने आहे. महाराष्ट्रातील पुरुषांचे सरासरी आयुर्मान ७१.६ वर्षे, तर महिलांचे ७४ वर्षे आहे, याचा अर्थ महाराष्ट्रात महिला पुरुषांपेक्षा जास्त जगतात.

जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अहवालानुसार, २००० ते २०१९ या कालावधीत जगातील मानवी आयुर्मानात सुमारे सहा वर्षांची वाढ झाली आहे. २००० साली पृथ्वीवरील व्यक्ती सरासरी ६६.८ वर्षे जगत होती. अतिसार, श्वसनमार्गाचे संक्रमण आणि हृदयविकारामुळे होणारे मृत्यू कमी झाल्यामुळे आयुर्मान वाढण्यास मदत झाली आहे.

तोंडातून थर्मामीटरने शरीराचे तापमान मोजणे ही एक सामान्य आणि सोपी प्रक्रिया आहे. हे सुरक्षितपणे कसे करावे, यासाठी खालील पायऱ्यांचे अनुसरण करा:

• थर्मामीटर स्वच्छ करा: थर्मामीटर वापरण्यापूर्वी ते साबण आणि थंड पाण्याने धुवा किंवा अल्कोहोल-आधारित वाइपने स्वच्छ करा. नंतर ते स्वच्छ पाण्याने धुवून कोरडे करा.
• तयारी: तापमान घेण्यापूर्वी किमान 15-30 मिनिटे गरम किंवा थंड पदार्थ खाणे, पिणे किंवा धूम्रपान करणे टाळा. यामुळे तापमान चुकीचे दाखवले जाऊ शकते.
• थर्मामीटर चालू करा: जर तुम्ही डिजिटल थर्मामीटर वापरत असाल, तर 'चालू' (ON) बटण दाबा. डिस्प्लेवर '0' किंवा '°F/°C' असे काहीतरी दिसेल.
• योग्य ठिकाणी ठेवा: थर्मामीटरचे टोक (सिल्व्हर किंवा रंगीत टोकाचा भाग) तुमच्या जिभेखाली, तोंडात शक्य तितके मागे ठेवा. ते गरम 'पॉकेट'मध्ये (heat pocket) असेल याची खात्री करा. तुमचे ओठ घट्ट बंद करा आणि थर्मामीटर दातांनी चावू नका.
• थांबा: डिजिटल थर्मामीटर असेल तर ते 'बीप' आवाज करेपर्यंत किंवा डिस्प्लेवर तापमान स्थिर होईपर्यंत तसेच तोंडात धरून ठेवा. याला साधारणपणे 30 सेकंद ते 2 मिनिटे लागू शकतात.
• तापमान वाचा: थर्मामीटर बाहेर काढा आणि डिस्प्लेवरील तापमान वाचा.
• सामान्य तापमान: तोंडावाटे घेतलेले सामान्य तापमान साधारणपणे 98.6°F (37°C) असते, परंतु 97.6°F (36.4°C) ते 99.6°F (37.6°C) पर्यंतचे तापमान सामान्य मानले जाते.
• पुन्हा स्वच्छ करा: वापरल्यानंतर थर्मामीटर पुन्हा साबण आणि थंड पाण्याने धुवा किंवा अल्कोहोल-आधारित वाइपने स्वच्छ करा. नंतर ते त्याच्या संरक्षणात्मक केसमध्ये सुरक्षितपणे ठेवा.

महत्वाचे मुद्दे:

• लहान मुले किंवा जे थर्मामीटर तोंडात योग्यरित्या धरू शकत नाहीत त्यांच्यासाठी तोंडावाटे तापमान मोजणे योग्य नाही. त्यांच्यासाठी बगल (काखेतील) किंवा गुदद्वारातून (रेक्टल) तापमान मोजण्याचा विचार करा.
• तापमान 100.4°F (38°C) पेक्षा जास्त असल्यास ते ताप (fever) मानले जाते आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
• पारा असलेले काचेचे थर्मामीटर वापरणे टाळा कारण पारा विषारी असतो. डिजिटल थर्मामीटर अधिक सुरक्षित आणि वापरण्यास सोपे आहेत.

सामान्यतः, जेव्हा शरीराचे तापमान थर्मामीटरने मोजल्यावर वाढते, तेव्हा त्याला ताप आलेला आहे असे समजले जाते.

निरोगी व्यक्तीच्या शरीराचे सामान्य तापमान सरासरी 37°C (98.6°F) असते. हे तापमान व्यक्तीनुसार, दिवसाच्या वेळनुसार आणि शरीराच्या कोणत्या भागातून मोजले जाते त्यानुसार थोडे बदलू शकते.

ताप आहे असे साधारणपणे खालील तापमान पातळीवर मानले जाते:

• तोंडातून (Oral) मोजल्यास: 38°C (100.4°F) किंवा त्याहून जास्त.
• कानातून (Ear) किंवा कपाळावरून (Forehead) मोजल्यास: 38°C (100.4°F) किंवा त्याहून जास्त.
• गुदद्वारातून (Rectal) मोजल्यास (लहान मुलांमध्ये अधिक वापरले जाते): 38°C (100.4°F) किंवा त्याहून जास्त.
• काखेतून (Armpit) मोजल्यास: 37.2°C (99°F) किंवा त्याहून जास्त (हे तापमान सहसा इतर पद्धतींपेक्षा थोडे कमी असते आणि ते तितके अचूक मानले जात नाही).

थोडक्यात, जेव्हा शरीराचे तापमान 38°C (100.4°F) किंवा त्याहून अधिक होते, तेव्हा त्याला ताप आलेला आहे असे मानले जाते.

98.7 फॅरनहाइट (Fahrenheit) हे शरीर तापमान सामान्यतः ताप मानले जात नाही.

मनुष्याच्या शरीराचे सामान्य तापमान साधारणपणे 98.6°F (37°C) असते. हे तापमान व्यक्तीनुसार, दिवसाच्या वेळेनुसार आणि शरीराच्या कोणत्या भागातून मोजले आहे त्यानुसार थोडेफार बदलू शकते.

98.7°F हे सामान्य तापमानाजवळच आहे आणि ते तापाच्या श्रेणीत येत नाही. तापाची सुरुवात साधारणपणे 100.4°F (38°C) किंवा त्याहून अधिक तापमानापासून मानली जाते.

त्यामुळे 98.7°F हे तापमान चिंताजनक नाही आणि त्याला 'ताप' असे म्हटले जात नाही.

घाम येणे म्हणजे ताप आहेच असे नाही, परंतु ताप असताना घाम येणे हे एक सामान्य लक्षण असू शकते.

ताप असताना घाम का येतो?

• जेव्हा शरीराचे तापमान वाढते (ताप येतो), तेव्हा शरीर स्वतःला थंड करण्याचा प्रयत्न करते. या प्रक्रियेत घाम येणे हे एक महत्त्वाचे कार्य आहे. घाम त्वचेच्या पृष्ठभागावर येतो आणि तो बाष्पीभवन झाल्यावर शरीराचे तापमान कमी होण्यास मदत करतो.
• विशेषतः, ताप कमी होत असताना किंवा ताप उतरत असताना (ज्याला 'ताप उतरणे' असेही म्हणतात), खूप घाम येतो. हे एक चांगले लक्षण मानले जाते कारण याचा अर्थ शरीर पुन्हा सामान्य तापमानाकडे येत आहे.

इतर कारणांमुळेही घाम येऊ शकतो:

तापाव्यतिरिक्त, घाम येण्याची अनेक इतर कारणे असू शकतात, जसे की:

• व्यायाम किंवा शारीरिक श्रम केल्यानंतर
• गरम वातावरण किंवा उष्णता
• चिंता, तणाव किंवा भीती
• काही औषधांचे दुष्परिणाम
• हार्मोनल बदल (उदा. रजोनिवृत्ती - Menopause)
• अती सक्रिय थायरॉईड ग्रंथी (Hyperthyroidism)
• कमी रक्तातील साखर (Hypoglycemia)

निष्कर्ष:

केवळ घाम येणे म्हणजे तुम्हाला ताप आहे असे निश्चितपणे सांगता येत नाही. ताप आहे की नाही हे तपासण्यासाठी, सर्वात अचूक मार्ग म्हणजे थर्मामीटर वापरून शरीराचे तापमान मोजणे. जर थर्मामीटरवर तापमान सामान्यपेक्षा जास्त (उदा. 99°F किंवा 37.2°C पेक्षा जास्त) दाखवत असेल, तर तुम्हाला ताप आहे असे म्हणता येईल.

ताप आल्यानंतर घाम येणे हे सहसा चांगले लक्षण मानले जाते. जेव्हा तुमच्या शरीराला ताप येतो, तेव्हा शरीराचे तापमान सामान्यपेक्षा वाढते. एकदा शरीरातील संसर्ग कमी होऊ लागतो किंवा तापाचे कारण दूर होते, तेव्हा शरीर त्याचे तापमान पुन्हा सामान्य पातळीवर आणण्याचा प्रयत्न करते.

• शरीर थंड होते: घाम येणे हे शरीराची नैसर्गिक शीतकरण (cooling) प्रक्रिया आहे. जेव्हा घाम त्वचेवर येतो आणि बाष्पीभवन (evaporation) होते, तेव्हा त्वचेवरील उष्णता काढून टाकली जाते, ज्यामुळे शरीर थंड होण्यास मदत होते.
• ताप उतरतो: घाम येणे हे सहसा ताप उतरू लागल्याचे किंवा ताप 'ब्रेक' झाल्याचे संकेत असते. याचा अर्थ शरीर स्वतःला बरे करत आहे आणि तापमान कमी करत आहे.
• आराम मिळतो: ताप उतरताना घाम आल्याने अनेकदा रुग्णाला आराम मिळतो. अंगातील उष्णता कमी होऊन शरीराला हलके आणि ताजेतवाने वाटू शकते.
• शरीरातील पाण्याची पातळी: घाम आल्याने शरीरातील पाण्याची पातळी कमी होऊ शकते. त्यामुळे, ताप उतरताना घाम आल्यावर, पुरेसे पाणी किंवा इतर द्रवपदार्थ पिणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून शरीरात पाण्याची कमतरता (dehydration) होणार नाही.

थोडक्यात, ताप आल्यानंतर घाम येणे म्हणजे तुमचे शरीर ताप नियंत्रणात आणत आहे आणि लवकरच तुम्ही बरे व्हाल.