समाजशास्त्र
सामाजिक stratification
चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेचे भारतीय समाज जीवनावर कोणते परिणाम घडून आले ते लिहा?
1 उत्तर
1
answers
चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेचे भारतीय समाज जीवनावर कोणते परिणाम घडून आले ते लिहा?
0
Answer link
चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेचे भारतीय समाज जीवनावर अनेक सकारात्मक आणि नकारात्मक परिणाम झाले, त्यापैकी काही प्रमुख परिणाम खालीलप्रमाणे आहेत:
सकारात्मक परिणाम:
- श्रम विभागणी: जातीव्यवस्थेमुळे समाजात श्रमाची विभागणी झाली. विशिष्ट जाती विशिष्ट कामे करत असल्याने कामांमध्ये specialization (विशेष प्राविण्य) आले.
- सामाजिक स्थैर्य: जातीव्यवस्थेमुळे प्रत्येक व्यक्तीचा सामाजिक दर्जा निश्चित होता. त्यामुळे समाजात एक प्रकारचे स्थैर्य निर्माण झाले.
- संस्कृतीचे जतन: प्रत्येक जातीने आपापल्या परंपरा, चालीरीती आणि संस्कृती जपल्या. त्यामुळे भारतीय संस्कृतीत विविधता टिकून राहिली.
नकारात्मक परिणाम:
- सामाजिक विषमता: जातीव्यवस्थेमुळे समाजात उच्च आणि नीच असा भेदभाव निर्माण झाला. काही जातींना विशेष अधिकार प्राप्त झाले, तर काही जातींना सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय हक्कांपासून वंचित राहावे लागले.
- स्पृश्यास्पृश्यता: जातीव्यवस्थेमुळे अस्पृश्यतेची प्रथा रूढ झाली. काही जातींना ‘अस्पृश्य’ मानले गेले आणि त्यांना समाजापासून दूर ठेवले गेले.
- आर्थिक शोषण: काही जातींना परंपरागत व्यवसाय करण्याची सक्ती होती. त्यामुळे त्यांच्या आर्थिक विकासाला वाव मिळाला नाही.
- सामाजिक गतिशीलता: जातीव्यवस्थेमुळे व्यक्तीला एका जातीतून दुसऱ्या जातीत जाण्याची संधी मिळत नव्हती. त्यामुळे सामाजिक प्रगती खुंटली.
एकंदरीत, चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेमुळे भारतीय समाजावर दूरगामी परिणाम झाले. या संस्थेने समाजात काही सकारात्मक बदल घडवले असले तरी, नकारात्मक परिणामामुळे सामाजिक विषमता आणि अन्याय वाढला.