सामाजिक stratification
0
Answer link
चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेचे भारतीय समाज जीवनावर अनेक सकारात्मक आणि नकारात्मक परिणाम झाले, त्यापैकी काही प्रमुख परिणाम खालीलप्रमाणे आहेत:
सकारात्मक परिणाम:
- श्रम विभागणी: जातीव्यवस्थेमुळे समाजात श्रमाची विभागणी झाली. विशिष्ट जाती विशिष्ट कामे करत असल्याने कामांमध्ये specialization (विशेष प्राविण्य) आले.
- सामाजिक स्थैर्य: जातीव्यवस्थेमुळे प्रत्येक व्यक्तीचा सामाजिक दर्जा निश्चित होता. त्यामुळे समाजात एक प्रकारचे स्थैर्य निर्माण झाले.
- संस्कृतीचे जतन: प्रत्येक जातीने आपापल्या परंपरा, चालीरीती आणि संस्कृती जपल्या. त्यामुळे भारतीय संस्कृतीत विविधता टिकून राहिली.
नकारात्मक परिणाम:
- सामाजिक विषमता: जातीव्यवस्थेमुळे समाजात उच्च आणि नीच असा भेदभाव निर्माण झाला. काही जातींना विशेष अधिकार प्राप्त झाले, तर काही जातींना सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय हक्कांपासून वंचित राहावे लागले.
- स्पृश्यास्पृश्यता: जातीव्यवस्थेमुळे अस्पृश्यतेची प्रथा रूढ झाली. काही जातींना ‘अस्पृश्य’ मानले गेले आणि त्यांना समाजापासून दूर ठेवले गेले.
- आर्थिक शोषण: काही जातींना परंपरागत व्यवसाय करण्याची सक्ती होती. त्यामुळे त्यांच्या आर्थिक विकासाला वाव मिळाला नाही.
- सामाजिक गतिशीलता: जातीव्यवस्थेमुळे व्यक्तीला एका जातीतून दुसऱ्या जातीत जाण्याची संधी मिळत नव्हती. त्यामुळे सामाजिक प्रगती खुंटली.
एकंदरीत, चातुर्वर्ण्याधिष्ठित जाती संस्थेमुळे भारतीय समाजावर दूरगामी परिणाम झाले. या संस्थेने समाजात काही सकारात्मक बदल घडवले असले तरी, नकारात्मक परिणामामुळे सामाजिक विषमता आणि अन्याय वाढला.
0
Answer link
भारतातील वर्गश्रेणी:
भारतातील वर्गश्रेणी ही एक गुंतागुंतीची आणि बहुआयामी संकल्पना आहे. पारंपरिक वर्णव्यवस्थेचा प्रभाव आजही काही प्रमाणात दिसून येत असला, तरी आधुनिक काळात शिक्षण, व्यवसाय, उत्पन्न आणि सामाजिक गतिशीलतेमुळे वर्ग संरचना अधिक जटिल बनली आहे.
1. पारंपरिक वर्णव्यवस्था:
- ब्राह्मण: पुजारी, शिक्षक आणि विद्वान
- क्षत्रिय: शासक, योद्धा आणि प्रशासक
- वैश्य: व्यापारी, शेतकरी आणि व्यावसायिक
- शूद्र: कामगार आणि सेवा देणारे
2. आधुनिक वर्ग रचना:
आधुनिक भारतातील वर्ग रचना अनेक घटकांवर आधारित आहे:
- उच्च वर्ग: उच्च उत्पन्न असलेले, मोठे उद्योगपती, उच्चपदस्थ अधिकारी
- मध्यम वर्ग: नोकरदार वर्ग, व्यावसायिक, मध्यम आकाराचे उद्योजक
- कनिष्ठ मध्यम वर्ग: लहान व्यावसायिक, शिक्षक, लिपिक
- कामगार वर्ग: शारीरिक श्रम करणारे कामगार, शेतमजूर
- गरीब वर्ग: अत्यंत गरीब, बेघर आणि उपेक्षित लोक
3. वर्ग आणि जात:
जात आणि वर्ग हे दोन घटक एकमेकांशी जोडलेले आहेत. आजही काही प्रमाणात विशिष्ट जातीतील लोकांचे सामाजिक आणि आर्थिक स्थान ठराविक वर्गातच असलेले दिसते.
4. सामाजिक गतिशीलता:
शिक्षण, नोकरी आणि व्यवसायाच्या संधींमुळे सामाजिक गतिशीलता वाढली आहे. खालच्या वर्गातील लोक उच्च वर्गात जाण्याचा प्रयत्न करत आहेत, तर उच्च वर्गातील लोक आपले स्थान टिकवून ठेवण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
0
Answer link
होय, शहरी समुदायामध्ये गुंतागुंतीचे श्रमविभाजन दिसून येते. हे खालील कारणांमुळे होते:
लोकसंख्येची वाढ: शहरी भागांमध्ये लोकसंख्या मोठी असते. यामुळे, विविध प्रकारच्या व्यवसायांची आणि नोकऱ्यांची आवश्यकता निर्माण होते.
तंत्रज्ञानाचा विकास: तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे नवीन व्यवसाय आणि नोकऱ्या निर्माण झाल्या आहेत. यामुळे, श्रमविभाजन अधिक गुंतागुंतीचे झाले आहे.
उत्पादन प्रक्रियेतील बदल: आधुनिक उत्पादन प्रक्रियेत, विविध प्रकारची कौशल्ये आणि ज्ञान आवश्यक असते. यामुळे, श्रमविभाजन अधिक गुंतागुंतीचे झाले आहे.
शहरी समुदायामध्ये दिसून येणाऱ्या गुंतागुंतीच्या श्रमविभाजनाचे काही उदाहरण खालीलप्रमाणे आहेत:
उत्पादन क्षेत्र: शहरांमध्ये विविध प्रकारचे उत्पादने तयार केली जातात. या उत्पादन प्रक्रियेत, विविध प्रकारच्या कामगारांची आवश्यकता असते. उदाहरणार्थ, एका कारखान्यात, अभियंते, कामगार, शिपाई, वाहतूकदार, विक्री प्रतिनिधी इत्यादींची आवश्यकता असते.
सेवा क्षेत्र: शहरांमध्ये विविध प्रकारच्या सेवा उपलब्ध असतात. या सेवांसाठी, विविध प्रकारच्या कामगारांची आवश्यकता असते. उदाहरणार्थ, एका शहरात, डॉक्टर, शिक्षक, वकील, पत्रकार, विक्रेता, दुकानदार, हॉटेल कर्मचारी, सफाई कर्मचारी इत्यादींची आवश्यकता असते.
गुंतागुंतीचे श्रमविभाजन हे शहरी जीवनाचे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे. यामुळे, शहरी अर्थव्यवस्था अधिक विकसित होते आणि शहरी लोकांना विविध प्रकारच्या नोकऱ्या उपलब्ध होतात.
2
Answer link
जात आणि वर्गातील फरक
जात आणि वर्गातील फरक येथे स्पष्ट केला आहे.
जात हा सामाजिक स्तरीकरणाचा एक प्रकार आहे जो एका घटकाला पर्याय आहे, म्हणजे अधिकार धार्मिक विधी.
एखाद्या व्यक्तीची वर्ग आर्थिक स्थिती, शक्ती, उपलब्ध इतर अनेक घटक शिक्षणावर आधारित असतात.
करिअर करण्यास इच्छुक असल्‍यास आपण सेवाभावी सेवाभावी असल्‍यास संबंधितांशी, रचना आणि इतर भारतीय महत्‍त्‍याच्‍या माहितीसाठी आपल्‍या लिंक देऊ शकता.
जात आणि वर्गातील फरक
जात आणि वर्ग यांच्या प्रमुख फरक आहेत:
जात वर्ग
म वेबरच्या वाक्प्रचारानुसार जातींना वंशपरगत गट गट जाते. एखाद्या व्यक्तीची वर्गाची स्थिती, संपत्ती आणि इतर सामाजिक शक्ती, शिक्षण आणि सुविधा उपलब्ध असते.
विशिष्ट जातीतील व्यक्तींना काही परंपरा, विधी चालीरीतींचे पालन करावे विशिष्ट वर्गातील व्यक्ती रूढी, विधी किंवा परंपरांनी बांधली जात नाही.
मानववंश आणि लुई ड्युमॉन्ट सामाजिक मानववंश एडमंड लीच यांच्या मते, भारतीय उपखंडात जात अद्वितीय आहे. वर्ग सामान्यतः आनंद, उत्तर अमेरिका मध्ये स्थित उच्च औद्योगिक घटनाक्रम.
राष्ट्रव्यवस्था कारणास्तव प्रोत्साहन देत नाही, ती व्यक्तीच्या स्थानावर उठण्याची समानता कठोरपणे मर्यादा घालते वर्ग व्यवस्था कायदा म्हणून काम करत नाही, वर्गीकरण हे शिक्षण, सामाजिक स्थिती आणि व्यक्ती कामावर आधारित असते.
व्यावसायिकता ही जातिमधील सर्वात गतिशीलता बाधा आहे. एखाद्या व्यक्तीला त्याची आवड, शिक्षण आणि कौशल्ये विचारात न घेता त्याच्या पूर्वजांच्या कार्याच्या पंक्तीत राहावे स्वीकारा. सामाजिक वर्ग व्यावसायिक गतिशीलतेत अडथळा म्हणून काम करत नाही. कोणत्याही वर्गातील व्यक्तीची कौशल्ये, शिक्षण आणि आवडीच्या आधारे आपला व्यवसाय बदलू शकतो.
विविध जातीच्या लोकांच्या गावांमध्ये सामाजिक अंतर खूप विस्तृत आहे जे राष्ट्राच्या सर्वंगीणांसाठी आरोग्यदायी नाही. विविध जातींमधील लोकांमधील अंतराच्या तुलनेत विविध वर्गातील लोकांमधील सामाजिक अंतर कमी आहे.
जातिव्यवस्था स्थिर आहे वर्ग व्यवस्था गतिमान आहे
जातिव्यवस्था ही राजकीय शक्ती म्हणून काम करते. वर्ग व्यवस्था राजकीय शक्ती म्हणून काम करत नाही.
संचित असमानता हे जातिव्यवस्थेचे एक विशिष्ट वैशिष्ट्य आहे विखुरलेली असमानता हे वर्ग व्यवस्थेचे एक विशिष्ट वैशिष्ट्य आहे
0
Answer link
उच्चवर्ग निर्माण होण्याची प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- आर्थिक कारणे:
उच्चवर्गातील लोकांकडे संपत्ती, जमीन, व्यवसाय आणि गुंतवणुकीच्या माध्यमातून भरपूर पैसा असतो.
- सामाजिक कारणे:
उच्चवर्गात जन्माला आलेले लोक अनेक पिढ्यांपासून समाजात उच्च स्थान उपभोगतात. त्यांना समाजात मान-सन्मान मिळतो.
- राजकीय कारणे:
राजकारणात ज्या लोकांचे वजन असते, जे सत्तेत सहभागी असतात, ते उच्चवर्ग निर्माण करू शकतात.
- शैक्षणिक कारणे:
चांगले शिक्षण घेतलेले आणि उच्च पदवीधर लोक उच्चवर्गात सामील होऊ शकतात. कारण शिक्षणामुळे त्यांना चांगल्या नोकऱ्या मिळतात आणि ते जास्त पैसे कमवतात.
- सांस्कृतिक कारणे:
काही विशिष्ट संस्कृती आणि परंपरांचे पालन करणारे लोक समाजात उच्च स्थान प्राप्त करतात.
हे सर्व घटक एकत्रितपणे उच्चवर्ग निर्माण होण्यास आणि तो टिकून राहण्यास मदत करतात.