क्रांतीची कारणे:

• कृषी क्रांती: शेतीत नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा वापर वाढला, ज्यामुळे उत्पादन वाढले आणि अधिक लोक शहरांकडे वळले.
• लोकसंख्या वाढ: इंग्लंडची लोकसंख्या वाढली, त्यामुळे कामगरांची संख्या वाढली आणि उद्योगांना चालना मिळाली.
• नैसर्गिक संसाधने: इंग्लंडमध्ये कोळसा आणि लोखंड यांसारख्या नैसर्गिक संसाधनांची उपलब्धता होती, ज्यामुळे उद्योगधंदे वाढले.
• वैज्ञानिक प्रगती: या काळात अनेक नवीन शोध लागले, ज्यामुळे उत्पादन प्रक्रिया सुलभ झाली.
• राजकीय स्थिरता: इंग्लंडमध्ये राजकीय स्थिरता होती, ज्यामुळे उद्योगांना सुरक्षित वातावरण मिळाले.

महत्त्वाचे शोध आणि विकास:

• textile industry (वस्त्रोद्योग): जॉन के यांनी ‘ flying shuttle’चा शोध लावला, ज्यामुळे वस्त्रोद्योग अधिक जलद झाला. त्यानंतर, रिचर्ड आर्कराईट यांनी ‘वॉटर फ्रेम’ (water frame) आणि सॅम्युअल क्रॉम्प्टन यांनी ‘म्यूल’ (mule)चा शोध लावला, ज्यामुळे वस्त्रोद्योगात क्रांती झाली.
• steam engine ( वाफेचे इंजिन): जेम्स वॅट यांनी वाफेच्या इंजिनाचा विकास केला, ज्यामुळे ऊर्जा उत्पादन वाढले आणि अनेक उद्योगांना चालना मिळाली.
• iron industry ( लोह उद्योग): लोखंड बनवण्याच्या नवीन पद्धती विकसित झाल्या, ज्यामुळे लोखंडाचे उत्पादन वाढले आणि ते अधिक स्वस्त झाले.

परिणाम:

• शहरीकरण: अनेक लोक शहरांकडे आकर्षित झाले, ज्यामुळे शहरे वाढली आणि तेथे गर्दी वाढली.
• आर्थिक विकास: इंग्लंडची अर्थव्यवस्था खूप वेगाने वाढली आणि ते जगातील एक महत्त्वाचे औद्योगिक केंद्र बनले.
• सामाजिक बदल: समाजात नवीन वर्ग निर्माण झाले, जसे कीFactory worker (कारखान्यात काम करणारे) आणि उद्योजक.
• पर्यावरणावर परिणाम: कोळशाच्या वापरामुळे प्रदूषण वाढले, ज्यामुळे पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम झाला.

संदर्भ:

• Britannica - Industrial Revolution
• History.com - Industrial Revolution