१. मकर कुंडले (मगराच्या आकाराची कुंडले) का आहेत?

मकर कुंडले म्हणजे मगराच्या आकाराची कानातील अलंकार. यामागे काही पौराणिक आणि भक्तिसंवेदनशील समजुती आहेत—

1. क्षत्रिय आणि योद्ध्याचे लक्षण – विठ्ठल हे भगवान श्रीकृष्णाचे रूप मानले जाते, आणि कृष्ण क्षत्रिय योद्धा होता. प्राचीन काळी क्षत्रिय योद्धे मोठी कुंडले घालत असत. त्यामुळे विठोबाच्या कानातही मकर कुंडले आहेत.

2. वरूण देवतेचा आशीर्वाद – मकर हा पाण्यातील प्राणी आहे आणि वरूण (जलदेवता) याचा तो प्रतीक मानला जातो. त्यामुळे श्री विठ्ठल हे भक्तांवर वरूणाच्या कृपेने दयाळू आणि जीवनदायी ठरतात.

3. वैष्णव परंपरा आणि अलंकार – विष्णूच्या अनेक मूर्तींमध्ये मकराकृती कुंडले दिसतात. विठोबा हे विष्णू-कृष्ण यांचे रूप असल्याने त्यांनाही मकर कुंडले आहेत.

२. कमरेवर हात का आहे?

श्री विठ्ठलाच्या मूर्तीचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे कमरेवर ठेवलेले हात. यावर काही भक्तिसंवेदनशील आणि पौराणिक कथा सांगितल्या जातात—

1. संत पुंडलीकाच्या सेवेमुळे प्रतीक्षा करणारा विठ्ठल –

संत पुंडलीक आपल्या आई-वडिलांची सेवा करत होते. त्यावेळी श्रीविष्णू त्यांना दर्शन द्यायला आले. पण पुंडलीक आधी आई-वडिलांची सेवा करणे महत्त्वाचे मानून भगवान श्रीविष्णूंना थोडा वेळ थांबण्यास सांगतात आणि एक वीट पुढे करून विठोबाला उभे राहायला सांगतात. श्रीविष्णू हात कमरेवर ठेवून उभे राहिले आणि पंढरपूरमध्ये विठोबाच्या मूर्तीचे हेच स्वरूप बनले.

2. सर्वकाळ भक्तांच्या मदतीसाठी सज्ज असलेले विठोबा –

विठोबा हा ‘नाथसंप्रदाय’ आणि वारकरी संप्रदायातील प्रमुख देव आहे. त्यांचे कमरेवर हात असणे हे "माझे भक्त संकटात असताना मी त्यांच्यासाठी सदैव उभा आहे" याचे प्रतीक आहे.

3. शेतकऱ्यांचे रक्षण करणारे विठोबा –

वारकरी संप्रदाय हा मुख्यतः शेतकरी वर्गाचा आहे. विठोबाचे कमरेवर हात ठेवणे म्हणजे "मी माझ्या भक्तांचे, शेतकऱ्यांचे रक्षण करतो" याचा संदेश आहे. तसेच शेतकरी पाठीवर घोंगडी टाकून आणि कमरेवर हात ठेवून विश्रांती घेतात, म्हणून विठोबाचेही असेच रूप दाखवले आहे.

:

मकर कुंडले हे योद्धा आणि विष्णू परंपरेचे प्रतीक आहेत, तर कमरेवर हात असणे हे भक्तांच्या सेवेसाठी सदैव तयार असलेल्या आणि संत पुंडलीकाच्या सेवेमुळे प्रतीक्षा करणाऱ्या विठोबाचे प्रतीक आहे.

, जय हरी विठ्ठल!🙏

पंढरपूरच्या विठ्ठल मूर्तीला मकर कुंडले असण्याचे आणि कमरेवर हात असण्याचे कारण खालीलप्रमाणे आहे:

• मकर कुंडले:

मकर कुंडले हे समृद्धी आणि शुभता यांचे प्रतीक आहे. विठ्ठल हा जगाचा पालनकर्ता आहे, त्यामुळे त्याला ही कुंडले শোভतात.

• कमरेवर हात:

कमरेवर हात ठेवून विठ्ठल उभा आहे, या मुद्रेचा अर्थ अनेक प्रकारे लावला जातो:

• विश्रांती: देव भक्तांसाठीInfinite काल उभा आहे, पण तो थकला नाही हे दर्शवण्यासाठी कमरेवर हात आहे.
• तत्परता: भक्तांच्या हाकेला धावून येण्यास तो नेहमी तयार आहे.
• समर्पण: त्याने आपले जीवन भक्तांच्या सेवेसाठी समर्पित केले आहे.

हे स्पष्टीकरण विविध धार्मिक आणि पौराणिक कथांवर आधारित आहे.