राज्य समाजीकरणाला चालना देणारे घटक:

१. कुटुंब: कुटुंब हे राज्य समाजीकरणाचे प्राथमिक केंद्र आहे. मुले त्यांच्या पालकांकडून राजकीय विचार, मूल्ये आणि वर्तन आत्मसात करतात. पालक आपल्या मुलांना मतदानाचे महत्त्व, राजकीय प्रक्रियेत सहभागी होण्याचे फायदे आणि सामाजिक जबाबदारीची भावना शिकवू शकतात.

2. अध्यापन: अध्यापन हे राजकीय समाजीकरणाचे दुसरे महत्त्वाचे माध्यम आहे. शालेय-महाविद्यालयीन विद्यार्थी सरकारी यंत्रणा, नागरिकत्वाचे हक्क आणि कर्तव्य आणि सरकारी विचारसरणीबद्दल तक्रार करतात. शिक्षणाद्वारे, विद्यार्थी राजकीय प्रक्रियेत सक्रियपणे सहभागी होण्यासाठी आवश्यक ज्ञान आणि कौशल्ये विकसित करतात.

3. मित्र आणि सहकारी: मित्र आणि सहकारी राज्य समाजीकरणात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते राजकीय विषयांवर चर्चा आणि वादविवाद करण्याची संधी देतात. त्या व्यक्तीच्या राजकीय विचारांवर आणि वागणुकीवर त्यांचा प्रभाव पडू शकतो.

4. मीडिया: माध्यम हे राज्य समाजीकरणाचे एक शक्तिशाली माध्यम आहे. वर्तमानपत्रे, टीव्ही, रेडिओ आणि सोशल मीडिया लोकांना सरकारी कार्यक्रम आणि उपक्रमांची माहिती देतात. ते लोकांना राजकीय विषयांवर त्यांचे मत व्यक्त करण्याची आणि राजकीय प्रक्रियेत सहभागी होण्याची संधी देतात.

५. सामाजिक संस्था: सामाजिक संस्था, जसे की राज्य पक्ष, सामाजिक संस्था आणि धार्मिक संस्था, लोकांना स्वतःचे सामाजिकीकरण करण्यात मदत करतात. किंवा संस्था लोकांना राजकीय विषयांवर चर्चा आणि वादविवाद करण्याची संधी देतात. ते लोकांना राजकीय प्रक्रियेत सक्रियपणे सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करतात.

6. सरकारी कार्यक्रम: सरकारी कार्यक्रम, जसे की मतदार शिक्षण कार्यक्रम आणि नागरिकत्व शिक्षण कार्यक्रम, लोकांना राज्यात सामाजिक बनण्यास मदत करतात. हे कार्यक्रम लोक राजकीय व्यवस्था, नागरिकत्वाचे हक्क आणि कर्तव्ये आणि राजकीय प्रक्रियेत सहभागी कसे व्हावे याबद्दल तक्रार करतात.

७. तंत्रज्ञान: तंत्रज्ञान हे राजकीय समाजीकरणाचे नवीन माध्यम आहे. सोशल मीडिया आणि इंटरनेट लोकांना राजकीय समस्यांवर चर्चा आणि वादविवाद करण्यासाठी आणि राजकीय प्रक्रियेत सहभागी होण्याच्या नवीन संधी प्रदान करतात.

निष्कर्ष: राज्य समाजीकरण ही एक सतत प्रक्रिया आहे. कुटुंब, शिक्षण, मित्र आणि सहकारी, माध्यमे, सामाजिक संस्था, सरकारी कार्यक्रम आणि तंत्रज्ञान यासह अनेक घटक राज्याच्या समाजीकरणात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

राजकीय सामाजिकीकरणाला चालना देणारे घटक खालीलप्रमाणे:

1. कुटुंब:

   कुटुंब हे राजकीय सामाजिकीकरणाचे प्राथमिक माध्यम आहे. लहान मुले आपल्या कुटुंबातील सदस्यांकडून राजकीय विचार आणि दृष्टिकोन शिकतात.

2. शाळा:

   शाळा विद्यार्थ्यांना नागरिकशास्त्र आणि राज्यशास्त्र यांसारख्या विषयांद्वारे राजकीय ज्ञान देतात. हे ज्ञान विद्यार्थ्यांना राजकीय प्रणाली आणि प्रक्रियांबद्दल माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करते.

   राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद (NCERT)

3. मित्र आणि सहकारी:

   समवयस्क गट आणि मित्र यांच्याकडून व्यक्ती राजकीय दृष्टिकोन आणि मूल्यांचा स्वीकार करतात. त्यांच्यातील चर्चा आणि मतमतांतरे राजकीय विचारांना आकार देतात.

4. mass media (जन माध्यम):

   दूरदर्शन, वृत्तपत्रे, रेडिओ आणि इंटरनेट हे राजकीय माहिती आणि विचारांचे महत्त्वाचे स्रोत आहेत. ते लोकांच्या राजकीय दृष्टिकोन आणि मतांवर प्रभाव टाकतात.

   भारतीय प्रेस परिषद

5. राजकीय पक्ष आणि नेते:

   राजकीय पक्ष आणि नेते आपल्या विचारधारा आणि धोरणांचा प्रसार करतात, ज्यामुळे लोकांच्या राजकीय सामाजिकीकरणाला मदत होते.

   भारतीय निवडणूक आयोग

6. Pressure groups (दबाव गट):

   हे विशिष्ट हितसंबंधांचे प्रतिनिधित्व करतात आणि धोरणांवर प्रभाव टाकण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे राजकीय सामाजिकीकरणाला चालना मिळते.

7. धार्मिक संस्था:

   धार्मिक संस्थादेखील लोकांच्या राजकीय मूल्यांवर आणि दृष्टिकोनवर प्रभाव टाकू शकतात.