2 उत्तरे
2
answers
भारतीय घटनेची उगमस्थाने स्पष्ट करा?
1
Answer link
भारतीय घटनेची उगमस्थाने (आधारस्थाने)
१) विविध देशांच्या राज्यघटनांवरून पुढील गोष्टींचा समावेश करण्यात आला.
इंग्लंड – संसदीय राज्य पध्दती नामधारी राजा, पंतप्रधान, मंत्रीमंडळाची सामुहीक जबाबदारी, निवडणूक प्रक्रिया, कायद्याचे राज्य इ.
अमेरिका – लिखित राज्य घटना राज्य घटनेची उद्देश पत्रिका, मुलभूत अधिकार, सर्वोच्च न्यायालय, उप राष्ट्रपती इ.
कॅनडा – संघराज्य शासन पध्दती, प्रभावी मध्यवर्ती सत्ता संघ सरकारकडे देणे, राज्यपालांची निवड, शेषाधिकार इ.
आयलँड – राज्याच्या धोरणाची मार्गदर्शक तत्त्वे, राष्ट्रपती पदासाठी निर्वाचन मंडळाची पध्द्ती अशा गोष्टी इ.
ऑस्ट्रेलिया – संसदेच्या दोही गृहांची संयुक्त बैठक, सामाईक सूची आणि त्यासंबंधी केंद्राचे कायदे घटक राज्यापेक्षा श्रेष्ठ मानण्याची पध्द्ती इ.
द. आफ्रिका – घटना दुरुस्तीची प्रक्रिया घेण्यात आली.
जर्मनी – अंतर्गत आणीबाणी
रशिया – समाजवाद
जपान – मुलभूत कर्तव्य
२) १९३५ च्या भारत सरकारच्या कायद्याचा प्रभाव – भारतीय घटनेचादोन तृतियांश भाग १९३५ च्या कायद्याच्या आधारे घेतलेला दिसतो. त्या कायद्यातील तरतुदी गरजेनुसार बदललेल्या आहे. उदा – संघराज्य पध्दती, केंद्रीय कायदेमंडळ अधिकाराची विभागणी, सर्वोच्च न्यायालय इ.
कार्यकारी मंडळ
भारतीय घटनेच्या कलम ५२ ते ७८ मध्ये केंद्रीय कार्यकारी मंडळाची तरतुद आहे. संघराज्याच्या कार्यकारी मंडळात राष्ट्रपती, पंतप्रधान व मंत्री परिषद यांचा समावेश होतो.
राष्ट्रपती
भारतीय घटनेच्या पाचव्या भागात ५२ ते ६२ मध्ये राष्ट्रपती संबंधीची ततरूद लेलेली आहे. कलम ५२ मध्ये भारताला एक राष्ट्रपती असेल असे स्पष्ट म्हटले आहे.
भारताचा संपुर्ण राज्यकारभार राष्ट्रपतीच्या नावाने चालतो. परंतु प्रत्यक्षात सत्ता प्रमुख आहे.
भारताचा राष्ट्रपती नामधारी घटनाप्रमुख असून पंतप्रधान व त्याचे मंत्रिमंडळ वास्तववादी सत्ता प्रमुख आहे.
कलम ७४ – राष्ट्रपतींना त्यांच्या कार्यात मदत करण्यासाठी आणि सल्ला देण्यासाठी पंतप्रधानांच्या नेतृत्वाखाली एक मंत्रिमंडळ असेल. (४२ व्या घटनादुरुस्तीने) मंत्रिमंडळाचा सल्ला राष्ट्रपतींवर बंधनकारक आहे.
0
Answer link
भारतीय घटनेची (राज्यघटनेची) उगमस्थाने खालीलप्रमाणे आहेत:
या विविध उगमस्थानांमुळे भारतीय राज्यघटना विविध आणि व्यापक आहे.
-
भारत सरकार कायदा, 1935 (Government of India Act, 1935): भारतीय राज्यघटनेचा मोठा भाग याच कायद्यातून घेण्यात आला आहे. संघराज्यीय रचना, राज्यपालांचे अधिकार, न्यायपालिका, लोकसेवा आयोग आणि आणीबाणी तरतुदी यांसारख्या महत्त्वाच्या गोष्टी या कायद्यातून घेण्यात आल्या आहेत.
भारत सरकार कायदा, 1935 (इंग्रजी) - ब्रिटिश संविधान (British Constitution): संसदीय शासन प्रणाली, कायद्याचे राज्य, कायदेमंडळाचीprocedure (কার্যপ্রণালী), single नागरिकत्व (नागरिकता) आणिelection process (निवडणूक प्रक्रिया) यांसारख्या तरतुदी ब्रिटिश संविधानातून घेण्यात आल्या आहेत.
- अमेरिकेचे संविधान (American Constitution): मूलभूत अधिकार, independent judiciary (स्वतंत्र न्यायपालिका), judicial review (न्यायिक पुनरावलोकन) आणि vice-president (उपराष्ट्रपती) यांचे पद अमेरिकेच्या संविधानातून घेतले आहे.
- आयर्लंडचे संविधान (Irish Constitution): राज्य धोरणांची मार्गदर्शक तत्त्वे (Directive Principles of State Policy) आयर्लंडच्या संविधानातून घेण्यात आली आहेत.
- कॅनडाचे संविधान (Canadian Constitution): मजबूत केंद्रासह federal system (संघीय प्रणाली), केंद्राकडे अवशिष्ट अधिकार आणि केंद्र सरकारद्वारे राज्यापालांची नियुक्ती या गोष्टी कॅनडाच्या संविधानातून घेतल्या आहेत.
- ऑस्ट्रेलियाचे संविधान (Australian Constitution): समवर्ती सूची (Concurrent List), व्यापार आणि वाणिज्य स्वातंत्र्य आणि संसदेच्या दोन्ही सभागृहांची संयुक्त बैठक यांसारख्या तरतुदी ऑस्ट्रेलियाच्या संविधानातून घेण्यात आल्या आहेत.
- जर्मनीचे संविधान (Weimar Constitution of Germany): आणीबाणीच्या काळात मूलभूत अधिकारांचे निलंबन जर्मनीच्या Weimar संविधानातून घेतले आहे.
- सोव्हिएत युनियनचे संविधान (Constitution of Soviet Union): मूलभूत कर्तव्ये आणि सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय न्यायाचे आदर्श सोव्हिएत युनियनच्या संविधानातून घेण्यात आले आहेत.
- फ्रान्सचे संविधान (French Constitution): republic (गणराज्य) आणि स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता यांसारखे आदर्श फ्रान्सच्या संविधानातून घेण्यात आले आहेत.
- दक्षिण आफ्रिकेचे संविधान (South African Constitution): घटना दुरुस्तीची प्रक्रिया दक्षिण आफ्रिकेच्या संविधानातून घेण्यात आली आहे.
या विविध उगमस्थानांमुळे भारतीय राज्यघटना विविध आणि व्यापक आहे.