2 उत्तरे
2
answers
ऑक्सिडीकरण व क्षपण म्हणजे काय?
0
Answer link
ज्या रासायनिक अभियेत एकाच वेळी जेव्हा ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण या दोन्ही अभिक्रिया घडतात, तेव्हा त्याला अभिक्रियेत रेडॉक्स अभिक्रिया म्हणतात.
रेडॉक्स अभिक्रिया क्षपण + = ऑक्सिडीकरण
रेडॉक्स = घट + ऑक्सिडेशन
रेडॉक्स अभिक्रिया, एका अभिक्रिया कारकांचे ऑक्सिडीकरण होते, तर मोठ्या प्रमाणात अभिक्रिया कारक होते.
ऑक्सिडका मूल क्षपणकाचे ऑक्सिडीकरण होते आणि क्षपणका मूळ ऑक्सिडकाचे क्षपण होते.ऑक्सिडकाचे क्षपण होते.
उदा., \[\ce (CuO_{(s)} + H2_{(g)} - > Cu_{(s)} + H20_{g}}\]
CuO(s) + H2(g) → Cu(s) + H2Og
या अभिक्रियेच्या कॉपर ऑक्साइड (Cuo) मधील ऑक्सिजनचा अणू बाहेर पडतो म्हणजे त्याचे क्षुपण होते, तर हायड्रोजनचा अणू ऑक्सिजन स्वीकारतो आणि पाणी (H 2 O) तयार होते, म्हणून हायड्रोजनचे ऑक्सिडीकरण होते. ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण या अभिक्रिया एकाच वेळी घडतात.
रेडॉक्स अभिक्रियेची उदाहरणे :
(१) \
[\ce{\underset{\text{हायड्रोजेन सल्फाइड}}{2H2S} + SO2 -> \underset{\text{सल्फर}}{3S} + 2H20}\]
2 H2S
+ SO2 → 3S
हायड्रोजन सल्फाइड
सल्फर
(२)\[\ce{\underset{\text (मग्नीज
डायऑक्साइड}}{MnO2} + 4HCI -> \underset{\text{मनीज क्लोराड्ड}} {MnCI2} + 2H20 + CI21}\] +4
MnO2 + 4HCl → Mसोडियम हे धातूरूप मूलद्रव्य आहे. याचे चिन्ह Na असून अणुक्रमांक ११ आहे. हा आवर्त सारणीतील पहिल्या गटात आहे. त्याच्या बाह्य कक्षे मध्ये एकच इलेक्ट्रॉन असतो. सोडियम मृदू, चंदेरी रंगाचा अतिप्रतीक्रियाशील अल्क धातू आहे. तो एक मृदु आहे असल्याने चाकू किंवा सुरीने सहज कापता येतो. तो हवेत उघडा ठेवल्यास तो हवेत उघडा ठेवल्यास हवेबरोबर त्याची अभिक्रिया होते आणि ऑक्साइड तयार होते. हवेबरोबर तो पाण्याबरोबर लगेच अभिक्रिया करतो, म्हणून त्याला केरोसीन मध्ये ठेवतात.
0
Answer link
ऑक्सिडीकरण (Oxidation) आणि क्षपण (Reduction) या रासायनिक प्रक्रिया आहेत आणि त्या नेहमी सोबत घडतात. या दोन प्रक्रिया खालीलप्रमाणे स्पष्ट केल्या आहेत:
ऑक्सिडीकरण (Oxidation):
ऑक्सिडीकरण म्हणजे रासायनिक अभिक्रियेमध्ये ऑक्सिजनचा संयोग होणे किंवा इलेक्ट्रॉन गमावणे.
- ऑक्सिजनचा संयोग: जेव्हा एखादा पदार्थ ऑक्सिजनबरोबर अभिक्रिया करतो, तेव्हा त्याचे ऑक्सिडीकरण होते.
- उदाहरण: लोखंडाला गंज चढणे (Rusting of iron). लोखंड ऑक्सिजन आणि पाण्याबरोबर अभिक्रिया करून लोखंडाचा ऑक्साइड (Iron oxide) तयार करते, ज्यामुळे गंज येतो.
- इलेक्ट्रॉन गमावणे: ऑक्सिडीकरणामध्ये एखादा अणु किंवा आयन इलेक्ट्रॉन गमावतो, त्यामुळे त्याची ऑक्सिडीकरण संख्या वाढते.
क्षपण (Reduction):
क्षपण म्हणजे रासायनिक अभिक्रियेमध्ये ऑक्सिजन कमी होणे किंवा इलेक्ट्रॉन मिळवणे.
- ऑक्सिजन कमी होणे: क्षपण क्रियेमध्ये पदार्थातील ऑक्सिजन कमी होतो.
- उदाहरण: धातूच्या ऑक्साइडमधून धातू मिळवणे.
- इलेक्ट्रॉन मिळवणे: क्षपण क्रियेमध्ये अणु किंवा आयन इलेक्ट्रॉन मिळवतो, त्यामुळे त्याची ऑक्सिडीकरण संख्या कमी होते.
रेडॉक्स अभिक्रिया (Redox Reaction):
ज्या रासायनिक अभिक्रियेमध्ये ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण दोन्ही एकाच वेळी घडतात, त्या अभिक्रियेला रेडॉक्स अभिक्रिया म्हणतात.
उदाहरण:
2Mg + O2 -> 2MgO
या अभिक्रियेत, मॅग्नेशियमचे (Mg) ऑक्सिडीकरण होते (ऑक्सिजन मिळवतो) आणि ऑक्सिजनचे (O2) क्षपण होते (मॅग्नेशियमला ऑक्सिजन देतो).
ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण ह्या दोन्ही क्रिया रसायनशास्त्रात फार महत्त्वाच्या आहेत आणि त्या अनेक औद्योगिक आणि जैविक प्रक्रियांमध्ये सहभागी असतात.