रेडॉक्स अभिक्रिया

रेडॉक्स अभिक्रिया क्षपण + = ऑक्सिडीकरण

रेडॉक्स = घट + ऑक्सिडेशन

रेडॉक्स अभिक्रिया, एका अभिक्रिया कारकांचे ऑक्सिडीकरण होते, तर मोठ्या प्रमाणात अभिक्रिया कारक होते.

ऑक्सिडका मूल क्षपणकाचे ऑक्सिडीकरण होते आणि क्षपणका मूळ ऑक्सिडकाचे क्षपण होते.ऑक्सिडकाचे क्षपण होते.

उदा., \[\ce (CuO_{(s)} + H2_{(g)} - > Cu_{(s)} + H20_{g}}\]

CuO(s) + H2(g) → Cu(s) + H2Og

या अभिक्रियेच्या कॉपर ऑक्साइड (Cuo) मधील ऑक्सिजनचा अणू बाहेर पडतो म्हणजे त्याचे क्षुपण होते, तर हायड्रोजनचा अणू ऑक्सिजन स्वीकारतो आणि पाणी (H 2 O) तयार होते, म्हणून हायड्रोजनचे ऑक्सिडीकरण होते. ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण या अभिक्रिया एकाच वेळी घडतात.

रेडॉक्स अभिक्रियेची उदाहरणे :

(१) \

[\ce{\underset{\text{हायड्रोजेन सल्फाइड}}{2H2S} + SO2 -> \underset{\text{सल्फर}}{3S} + 2H20}\]

2 H2S

+ SO2 → 3S

हायड्रोजन सल्फाइड

सल्फर

(२)\[\ce{\underset{\text (मग्नीज

डायऑक्साइड}}{MnO2} + 4HCI -> \underset{\text{मनीज क्लोराड्ड}} {MnCI2} + 2H20 + CI21}\] +4

MnO2 + 4HCl → Mसोडियम हे धातूरूप मूलद्रव्य आहे. याचे चिन्ह Na असून अणुक्रमांक ११ आहे. हा आवर्त सारणीतील पहिल्या गटात आहे. त्याच्या बाह्य कक्षे मध्ये एकच इलेक्ट्रॉन असतो. सोडियम मृदू, चंदेरी रंगाचा अतिप्रतीक्रियाशील अल्क धातू आहे. तो एक मृदु आहे असल्याने चाकू किंवा सुरीने सहज कापता येतो. तो हवेत उघडा ठेवल्यास तो हवेत उघडा ठेवल्यास हवेबरोबर त्याची अभिक्रिया होते आणि ऑक्साइड तयार होते. हवेबरोबर तो पाण्याबरोबर लगेच अभिक्रिया करतो, म्हणून त्याला केरोसीन मध्ये ठेवतात.

जेव्हा ऑक्सिडीकरण व क्षपण या दोन्ही अभिक्रिया घडून येतात, तेव्हा त्या अभिक्रियेला रेडॉक्स अभिक्रिया

म्हणतात.रेडॉक्स अभिक्रिया = क्षपण + ऑक्सिडीकरण

Redox = Reduction + Oxidation

रेडॉक्स अभिक्रिया, एका अभिक्रियाकारकाचे ऑक्सिडीकरण होते, तर दुसऱ्या अभिक्रिया कारकाचे क्षपण होते. ऑक्सिडकामुळे क्षपणकाचे ऑक्सिडीकरण होते व क्षपणकामुळे ऑक्सिडकाचे क्षपण होते.

उदा.,

CuO(s) +Hb(g) →Cu(s) +HOg

या अभिक्रियेच्या वेळी कॉपर ऑक्साइडरेडॉक्स अभिक्रिया म्हणजे काय ? रेडॉक्स अभिक्रिया कोणतेही दोन उदाहरणे द्या व रासायनिक अभिक्रिया चा सहायाने स्पष्ट कराया अभिक्रियेच्या वेळी कॉपर ऑक्साइड (Cuo) मधील ऑक्सिजनचा अणू बाहेर पडतो अर्थात त्याचे क्षपण होते, तर हायड्रोजनचा अणू ऑक्सिजन स्वीकारतो आणि पाणी (H2O) तयार होते, म्हणून हायड्रोजनचे ऑक्सिडीकरण होते. ऑक्सिडीकरण व क्षपण या अभिक्रिया एकाच वेळी घडतात.

रेडॉक्स अभिक्रियेची उदाहरणे :

(१)

2H₂S

+SO 73S सल्फर

+4HC

→

मॅग

हायड्रोजेन सल्फाइड

(२)

MnO2

मॅगनीज डायऑक्साइड

रेडॉक्स

Redox (Redox; ' लाल Uction आणि बैल idation च्या कमी फॉर्म') प्रतिक्रिया म्हणतात Redox (redox) जे ज्वलन (ज्वलन) आणि घट (Redction) दोन्ही की / Redox ते सर्व प्रतिक्रिया प्रतिक्रिया अंतर्गत रासायनिक प्रतिक्रियांचे समावेश ज्वलन राज्यांमध्ये अणू बदल. सामान्यतः, रेडॉक्स प्रतिक्रियांमध्ये अभिक्रियाकांच्या अणूंमध्ये इलेक्ट्रॉनची देवाणघेवाण केली जाते .

एकट्या ऑक्सिडेशन किंवा कपात प्रतिक्रिया कधीच नसते. दोघेही एकत्र आहेत. जर एकाच प्रतिक्रियेत एका गोष्टीचे ऑक्सीकरण झाले तर दुसरी कमी होते. म्हणूनच त्यांचा स्वतंत्रपणे अभ्यास करण्याऐवजी एकत्र अभ्यास केला जातो आणि एकत्र त्यांना 'रेडॉक्स' म्हणतात.

व्याख्या

एक अभिक्रिया ज्यामध्ये एक अभिक्रिया ऑक्सिडायझेशन केली जाते आणि दुसरी अभिक्रिया कमी केली जाते. त्याला रेडॉक्स प्रतिक्रिया म्हणतात.

उदाहरण

CuSO 4 + Zn → ZnSO 4 + Cu

(येथे Zn आणि ZnSO 4 ऑक्सिडीकरण केले जात आहेत आणि CuSO 4 आणि Cu कमी केले जात आहेत.)

उदा. Fe 2 O 3 + 3CO → 2Fe + 3CO 2

(येथे Fe 2 O 3 आणि 2Fe कमी केले जात आहेत आणि 3CO आणि 3CO 2 चे ऑक्सिडीकरण केले जात आहे .)