जलव्यवस्थापन ही काळाची गरज बनली आहे. जलव्यवस्थापन अनेक उपक्रम राबवू शकतात.

जलव्यवस्थापन अनेक उपक्रमांसाठी जाऊ शकतात. जलसंधारण केल्याने योग्य प्रकारे जलव्यवस्थापन करता येते पाणलोटक्षेत्र विकासाचे स्थानिक जलसंधारण प्रदेश जलसम्येवर स्वतःस्वरूपी तोडगा काढता स्वतः निर्मिती. भूजल पुनर्भरण केल्याने भूजल प्रगती घडून येत आहे. नागरिकांनी नदी, नाले, ओढे, विहिरी, कूलिका या ठिकाणी किंवा त्यांच्या प्रवाहात धार्मिक विधीळा तसेच त्याद्वारे प्राप्त विसर्जन न करणे, पितृ नदी-नाल्यांमध्ये न सोडणे आत्मनिर्भर जलप्रदूषणाला बसेल व जलव्यवस्थापन करता येईल. शेतीसाठी वापरणे तुमच्या काटकसरीने आणि लोकसहभाग वाढवणे हे जलव्यवस्थापनाच्या थेट उपपक्रम आहेत. जलसंधारण,

भूजलपुनभरण, शेततळे, पाझर तलाव भागांचे लाभ पटवून, विकास करून लोकांमध्ये जलसाक्षरता वाढवता येऊ शकते. संपूर्ण स्तर पाणीबचत करण्यास हातभारही भर. सांडपाण्यावर त्याच्या पुर्नवापर प्रक्रिया जलव्यवस्थापनास हातभार प्रवेश. शांतण

क्षमता विकसित विभाजन सर्व वर्णानुबंधाने निर्मित ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍  सर्व जलचंचन घटकांना जललेखा बंधनकारक करावे तसेच पाणी परि संस्थांना घनमापन पद्‍धतीने पाणी मोजण्याची साधने पुरवावीत, आपण स्वतःचा वापर काटकसरीने केला. हे सर्व उपक्रम जलव्यवस्थापनासाठी आहेत.

जलव्‍यस्‍थापन उपक्रम खाली खाली आहेत:-

१. जलसंधारण: - विहिरींचे पुनर्भरण, नाल्यांचे खोलीकरण व रुंदीकरण, ठिकठिकाणी बंधारे पाणी अडवा

पाणी जिवा प्रदेश जलसंधारण होय.

२. भूजल : भूजल पुनर्भरण पुनर्भरण भूजल स्थिर घडवून आणून शिवाय वाहून जा

पाण्याच्या योग्य विनियोग करता.

३. जलप्रदूषणास आळा घालणे: जलप्रदूषणास आळा घालणे हे जलव्यवस्थापनाचे अनिवार्य आहे.

४. शेतीक्षेत्रात त्यांचा काटकसरीने वापर: शेतीक्षेत्रात मोठा काटकसरीने वापरल्याने पाणीबचत होते.

५.लोकसहभाग विकास करणे : जलव्यवस्थापन लोकसहभाग विकास घेणे आहे.

६. सांडपाण्याचा पुनर्वापर : सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून त्याचे पुनर्वापर केल्याने त्याची बचत होते.

७. वापरक्षमतेचा पूर्ण वापर : प्रभावीतेच्या पूर्ण वापर पानायच्या मोठ्या अपव्‍याला आळा बसतो.

८.जललेखा परिक्षण : सर्व जलसिंचन वर्णनांना जललेखा परिक्षण बंधनकारक करावे तसेच पाणी संस्थांना साधने घनमापन पद्‍धतीने पाणी मोजण्याची सुविधा पुरवावीत, त्यांचा वापर काटकसरीने केला जाईल.

९. जलसाक्षरता : पाण्याची उपलब्धता आणि गरज लक्षात घेता उपलब्धता आणि स्वतःचा काटकसरीने सुयोग्य वापरण्याची माहिती आणि प्रत्यक्षातील कृतीला या जलसाक्षरता असे म्हणता येईल.

१०. तळ स्तरावर : स्तरावरपाणियाचा अपव्यय हे देखील एकप्रकारे जलव्यवस्थापनच आहे

आपल्या गावातील जल व्यवस्थापन सार्वजनिक पाण्याच्या स्रोतांचे समाजातील सर्व स्तरांना योग्य असे वितरण याला जल व्यवस्थापन असे म्हणतात. पाण्याचे प्रदुषण, स्रोतांचे आटणे, व जागतिक तापमान वाढ या कारणांमुळे हा प्रश्न स्थानिक ते जागतिक सर्व पातळ्यांवर उग्र स्वरूप धारण करतो आहे.

जलव्यवस्थापन म्हणजे काय?

जलव्यवस्थापन म्हणजे पाण्याच्या स्रोतांचे नियोजन, विकास, वितरण आणि व्यवस्थापन करण्याची प्रक्रिया आहे. यात पाण्याच्या मागणी आणि पुरवठ्याचा विचार केला जातो.

जलव्यवस्थापनाची उद्दिष्ट्ये:

• पाण्याचा कार्यक्षम वापर करणे.
• पाण्याची गुणवत्ता टिकवून ठेवणे.
• पाण्याचा अपव्यय कमी करणे.
• पाण्याचे योग्य वितरण करणे.
• पूर आणि दुष्काळ यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींपासून बचाव करणे.

जलव्यवस्थापनाचे प्रकार:

• पाणीपुरवठा व्यवस्थापन: शहरांना आणि ग्रामीण भागांना पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा करणे.
• सिंचन व्यवस्थापन: शेतीसाठी पाण्याची व्यवस्था करणे.
• सांडपाणी व्यवस्थापन: वापरलेल्या पाण्याचे व्यवस्थापन आणि पुनर्वापर करणे.
• पूर नियंत्रण: पुरामुळे होणारे नुकसान कमी करणे.
• जलसंधारण: पाण्याचे जतन करणे.

जलव्यवस्थापनाचे महत्त्व:

• शेती आणि उद्योगांसाठी पाणी उपलब्ध करणे.
• पर्यावरणाचे रक्षण करणे.
• नैसर्गिक संसाधनांचे जतन करणे.
• पाण्याची उपलब्धता सुनिश्चित करणे.

अधिक माहितीसाठी:

• National Water Informatics Centre (NWIC)
• Department of Water Resources, River Development & Ganga Rejuvenation