पर्यावरण

जगात सर्वात महाग झाड 'बोधी वृक्ष' आहे. या वृक्षाचे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व आहे. हे झाड श्रीलंकेमध्ये (Sri Lanka) आहे.

बुद्धगया येथील बोधी वृक्षाखालून या वृक्षाची फांदी (branch) आणली गेली आणि ती श्रीलंकेतील अनुराधापुरा येथे इ.स.पू. 288 मध्ये (288 BC) लावण्यात आली. या वृक्षाला 2000 वर्षांहून अधिक इतिहास आहे.

इतर महत्वाचे महाग झाड:

• चंदन (Sandalwood)
• आफ्रिकन ब्लॅकवुड (African Blackwood)
• अगरवुड (Agarwood)

उत्सर्जन संख्येंचा मुख्य अवयव म्हणजे एखाद्या संस्थेने किंवा प्रक्रियेने ठराविक कालावधीत वातावरणात सोडलेल्या दूषित पदार्थांचे प्रमाण. हे प्रमाण वेगवेगळ्या घटकांवर अवलंबून असते, जसे की इंधनाचा प्रकार, वापरलेली तंत्रज्ञान आणि उत्सर्जन नियंत्रण प्रणाली. उत्सर्जन संख्या मोजण्यासाठी अनेक पद्धती वापरल्या जातात, ज्यामुळे अचूक माहिती मिळण्यास मदत होते.

उत्सर्जन संख्येत खालील मुख्य गोष्टींचा समावेश होतो:

• कार्बन डायऑक्साइड (CO2): जीवाश्म इंधनाच्या ज्वलनातून निर्माण होणारा हा ग्रीनहाउस वायू आहे, जो जागतिक तापमान वाढीस कारणीभूत आहे.
• मिथेन (CH4): हा देखील एक शक्तिशाली ग्रीनहाउस वायू आहे, जो नैसर्गिक वायू आणि शेतीत उत्सर्जित होतो.
• नायट्रस ऑक्साइड (N2O): शेती आणि औद्योगिक प्रक्रियांमधून उत्सर्जित होणारा हा वायू ओझोनच्या थरासाठी हानिकारक आहे.
• सल्फर डायऑक्साइड (SO2): कोळसा जाळल्याने हा वायू बाहेर पडतो आणिAcid rainला कारणीभूत ठरतो.
• particulate matter (PM): यात धूळ आणि काजळीसारख्या सूक्ष्म कणांचा समावेश असतो, जे श्वसनमार्गासाठी हानिकारक असतात.

या व्यतिरिक्त, नायट्रोजन ऑक्साइड (NOx), अमोनिया (NH3), आणि volatile organic compounds (VOCs) देखील उत्सर्जित होतात, जे पर्यावरणावर आणि मानवी आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम करतात.

अचूक माहितीसाठी तुम्ही खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://mpcb.gov.in/)
• केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://cpcb.nic.in/)

पाणकणीस (Ipomoea aquatica) ही एक प्रकारची भाजी आहे. ही Convolvulaceae कुळातील वनस्पती आहे. या वनस्पतीची वाढ उष्ण व दमट हवामानात झपाट्याने होते.
पाणकणीस विषयी काही माहिती:

• उपलब्धता: पाणकणीस भारत, आग्नेय आशिया आणि चीनमध्ये सहज उपलब्ध होते.
• वाढ: ही वनस्पती पाण्याजवळ तसेच दलदलीच्या ठिकाणी चांगली वाढते.
• उपयोग:
  • पाणकणीसाची भाजी चविष्ट लागते आणि ती अनेक पोषक तत्वांनी परिपूर्ण असते.
  • यात व्हिटॅमिन ए, व्हिटॅमिन सी आणि लोह भरपूर प्रमाणात असते.
  • पाणकणीस डोळ्यांसाठी चांगले मानले जाते तसेच रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यास मदत करते.
• अन्य नावे: याला इंग्रजीमध्ये water spinach आणि chinese watercress असेही म्हणतात.

टीप: अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• विकिपीडिया
• यूट्यूब

वंशाच्या उत्पत्ती कारणांनुसार माशांचे वर्गीकरण:

माशांचे वर्गीकरण त्यांच्या वंशाच्या उत्पत्ती कारणांनुसार खालीलप्रमाणे केले जाते:

1. अस्थिमीन ( bony fish): या माशांच्या वर्गीकरणामध्ये गोड्या पाण्यातील व समुद्रातील मिळून जवळजवळ २६,००० जातींचे मासे आढळतात. त्यांच्यातील काही महत्त्वाच्या जाती खालीलप्रमाणे:
   • किरण-पक्षीय मासे (Ray-finned fish): या माशांच्या पंखांमध्ये हाडांचेsupport असते. उदा. रोहू, कटला, मृगल
   • खंड-पक्षीय मासे (Lobe-finned fish): या माशांचे पंख मांसल आणि हाडांचे बनलेले असतात.
2. कास्थिमीन ( cartilaginous fish): या माशांचे सांगाडे कूर्चांचे (cartilage) बनलेले असतात. या गटात शार्क, रे (ray), आणि स्केट (skate) माशांचा समावेश होतो.
3. जबडा नसलेले मासे (jawless fish): हे मासे सर्वात प्राचीन मानले जातात आणि त्यांना जबडे नसतात. या गटात हॅगफिश (hagfish) आणि लॅम्प्रे (lamprey) यांचा समावेश होतो.

वर्गीकरण करताना, त्यांच्यातील शारीरिक रचना, डीएनए (DNA) आणि जीवाश्म (fossils)records चा अभ्यास केला जातो.

प्रदूषणाची अनेक कारणे आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. औद्योगिकीकरण (Industrialization):
   • कारखान्यांमधून बाहेर पडणारे रासायनिक आणि विषारी पदार्थ, धूर यामुळे हवा आणि पाणी दूषित होते.
   • जमिनीवर टाकल्या जाणाऱ्या कचऱ्यामुळे भूमी प्रदूषण होते.
2. शहरीकरण (Urbanization):
   • शहरांमध्ये लोकसंख्या वाढल्यामुळे कचरा वाढतो आणि त्याचे व्यवस्थापन करणे कठीण होते.
   • वाहनांच्या वाढत्या संख्येमुळे हवेचे प्रदूषण वाढते.
3. नैसर्गिक कारणे (Natural Causes):
   • ज्वालामुखीमुळे राख आणि विषारी वायू बाहेर पडतात, ज्यामुळे प्रदूषण होते.
   • वणव्यामुळे मोठ्या प्रमाणात धूर आणि कार्बन डायऑक्साइड (Carbon Dioxide) वातावरणात मिसळतो.
4. शेती (Agriculture):
   • रासायनिक खतांचा (Chemical Fertilizers) आणि कीटकनाशकांचा (Pesticides) जास्त वापर केल्यामुळे जमीन आणि पाणी दूषित होते.
   • जनावरांच्या विष्ठेमुळे आणि कचऱ्यामुळे प्रदूषण वाढते.
5. वाहतूक (Transportation):
   • वाहनांमधून बाहेर पडणाऱ्या धुरामुळे हवेचे प्रदूषण होते.
   • जहाजांमधून तेलगळती झाल्यास समुद्रातील पाणी दूषित होते.
6. ऊर्जा उत्पादन (Energy Production):
   • कोळसा आणि पेट्रोलियम (Petroleum) जाळल्याने कार्बन डायऑक्साइड आणि इतर विषारी वायू बाहेर पडतात.
   • अणुऊर्जा प्रकल्पांमुळे (Nuclear power plants) किरणोत्सर्गी कचरा (Radioactive waste) तयार होतो, जो पर्यावरणासाठी धोकादायक असतो.
7. plastic चा वापर:
   • Plastic चा अति वापर आणि त्यामुळे होणारा कचरा पर्यावरणासाठी घातक आहे. Plastic विघटन होत नसल्यामुळे ते जमिनीत आणि पाण्यात तसेच राहते.

हे सर्व घटक एकत्रितपणे प्रदूषण वाढवतात आणि पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम करतात.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://mpcb.gov.in/)
• केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (https://cpcb.nic.in/)

जलसंवर्धन म्हणजे पाण्याची बचत करणे आणि पाण्याचा कार्यक्षम वापर करणे. भविष्यातील पिढ्यांसाठी पाण्याची उपलब्धता सुनिश्चित करणे हा जलसंधारणाचा उद्देश आहे.

जलसंधारणाच्या काही महत्वाच्या पद्धती:

• पावसाचे पाणी साठवणे: पावसाचे पाणी साठवून ते पिण्यासाठी, शेतीसाठी आणि इतर कामांसाठी वापरता येते.
• पाण्याची गळती थांबवणे: घरातील नळ आणि पाईपलाईनची नियमित तपासणी करून पाण्याची गळती थांबवावी.
• शेतीत पाण्याचा कार्यक्षम वापर: ठिबक सिंचन आणि तुषार सिंचन यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून पाण्याची बचत करता येते.
• पुनर्वापर आणि पुनर्प्रक्रिया: वापरलेल्या पाण्याचा पुनर्वापर करणे, उदाहरणार्थ, सांडपाणी प्रक्रिया करून ते बागेसाठी वापरणे.
• जागरूकता आणि शिक्षण: जलसंधारणाचे महत्त्व लोकांपर्यंत पोहोचवणे आणि त्यांना पाणी वाचवण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.

जलसंधारणाचे फायदे:

• पाण्याची उपलब्धता वाढते.
• सिंचनासाठी पाणी उपलब्ध होते.
• भूजल पातळी सुधारते.
• पाणीटंचाई कमी होते.

जलसंधारण एक महत्त्वपूर्ण उपाय आहे जो पाण्याची उपलब्धता सुनिश्चित करतो आणि पर्यावरणाचे संरक्षण करतो.

अधिक माहितीसाठी:

• जल शक्ती मंत्रालय, भारत सरकार
• महाराष्ट्र ऊर्जा विकास अभिकरण (MEDA)

प्रदूषण नियंत्रणाचे उपाय अनेक आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

• औद्योगिक उत्सर्जन नियंत्रण: कारखान्यांमधून बाहेर पडणाऱ्या धुरावर आणि रासायनिक कचऱ्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी प्रदूषण नियंत्रण तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.
• वाहनांचे प्रदूषण नियंत्रण: सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था सुधारणे, इलेक्ट्रिक वाहनांचा वापर वाढवणे आणि नियमितपणे वाहनांची तपासणी करणे.
• कचरा व्यवस्थापन: कचरा कमी करणे, पुनर्वापर करणे, कंपोस्ट खत तयार करणे आणि शास्त्रीय पद्धतीने कचरा विल्हेवाट लावणे.
• जल प्रदूषण नियंत्रण: सांडपाणी प्रक्रिया करणे, रासायनिक खतांचा वापर कमी करणे आणि जलस्त्रोतांचे संरक्षण करणे.
• ध्वनी प्रदूषण नियंत्रण: बांधकामांच्या ठिकाणी आणि औद्योगिक क्षेत्रांमध्ये ध्वनीरोधक उपाययोजना करणे, तसेच सार्वजनिक ठिकाणी अनावश्यक हॉर्न वाजवण्यावर नियंत्रण ठेवणे.
• वृक्षारोपण: जास्तीत जास्त झाडे लावणे, ज्यामुळे हवा शुद्ध राहण्यास मदत होते.
• ऊर्जा संवर्धन: अपारंपरिक ऊर्जा स्रोतांचा (solar energy) वापर करणे, ज्यामुळे जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी होईल.
• शैक्षणिक जागरूकता: लोकांना प्रदूषण आणि त्याच्या दुष्परिणामांबद्दल शिक्षित करणे, ज्यामुळे ते अधिक जबाबदारीने वागतील.

हे काही उपाय आहेत ज्यांच्या साहाय्याने आपण प्रदूषण नियंत्रित करू शकतो.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील वेबसाइट्सला भेट देऊ शकता:

• महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: mpcb.gov.in
• केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ: cpcb.nic.in