भूगोल
पर्यावरण
नैसर्गिक संसाधने
नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार सांगून नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वैशिष्ट्ये कसे स्पष्ट कराल?
2 उत्तरे
2
answers
नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार सांगून नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वैशिष्ट्ये कसे स्पष्ट कराल?
0
Answer link
मानवाला उपयुक्त अशा निसर्गातील द्रव्यांना नैसर्गिक साधनसंपत्ती म्हणतात. जमीन, महासागर व वातावरण यांतील कोणतेही द्रव्य आर्थिक दृष्ट्या फायदेशीर होऊ शकते व परिणामी ते साधनसंपत्ती होते. एखादे द्रव्य साधनसंपत्ती होण्याच्या दृष्टीने पुरेसे उपयुक्त असावे लागतेच शिवाय त्यासाठी पुढील तीन बाबींची अनुकूलता असावी लागते.नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे पुनःपुन्हा उत्पन्न होऊ शकणारी (उदा., वनस्पती, पाणी, वायू) आणि पुन्हा उत्पन्न न होऊ शकणारी (उदा., खनिजे) असेही प्रकार होऊ शकतात. पुन्हा उत्पन्न न होणारी साधनसंपत्ती ही संचयित असून ती वापराने संपून जाते. उदा., दगडी कोळसा, खनिज तेल इत्यादी. पुष्कळ धातू अशा तऱ्हेने पूर्णपणे संपून जात नाहीत.
[
१.२.२ साधनसंपत्ती भूगोलाची संकल्पना व वैशिष्ट्ये
मनुष्य आपल्या गरजा भागविण्यासाठी निसर्गात उपलब्ध असलेल्या, तसेच स्वयंनिर्मित साहित्याचा उपयोग करतो, उदा. पिण्यासाठी वीजनिर्मिती, कारखाने इत्यादीसाठी पाण्याचा, खाण्यासाठी फळे, खाद्याने, दूध, मांस इत्यादी पदार्थाचा, वस्त्रांसाठी कापूस, रेशीम, कातडी इत्यादींचा, तर निवान्यासाठी पाने, गवत, लाकूड, माती, दगड, सिमेंट, खडी, वाळू, लोखंड, काच इत्यादी साहित्याचा उपयोग करतो, याशिवाय निसर्गातील हवा, सूर्यप्रकाश, नद्या, धबधबे, वनस्पती, प्राणी, ऊर्जा व खनिज साधने यांचा तो वापर करतो. रस्ते व लोहमार्ग यांचा वाहतुकीसाठी धरणे व कालवे यांचा जलसिंचन व वीजनिर्मितीसाठी उपयोग करतो. याशिवाय शैक्षणिक संस्था, प्रशासन, आरोग्य, ज्ञान, कला, कौशल्य ह्या गोष्टीही मानवास उपयुक्त आहेत. या सर्व गोष्टींचा वैयक्तिक व सामाजिक गरजा भागविण्यासाठी उपयोग होतो. यामुळे या सर्व वस्तूंना महत्त्व आहे. म्हणून साधनसंपत्ती म्हणजे काय तसेच साधनसंपत्तीची संकल्पना समजावून घेणे आवश्यक आहे.
मानवाने स्वतःच्या बौध्दिक क्षमतेचा व कौशल्याचा वापर करून साधनसंपत्तीचा विकास केला आहे. ज्ञान हीच साधनसंपत्तीची जननी आहे. सर्व प्राणिमात्रांत मानव सर्वात बुद्धिमान प्राणी असल्यानेच
३त्याने निसर्गावर नियंत्रण ठेवून आपल्या अन्न, वस्त्र, निवारा या गरजांची पूर्तता केली आहे. निसर्गाचा मानवी कल्याणासाठी वापर केला आहे.
साधनसंपत्ती भूगोलाची वैशिष्ट्ये :
नैसर्गिक साधनसंपत्तीची काही वैशिष्ट्ये आहेत.
९. नैसर्गिक साधनसंपत्ती ही स्वतंत्र असते व ती मानवाच्या आधी पृथ्वीवर निर्माण झालेली साधनसंपत्ती आहे.
२. नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे पृथ्वीतलावरील वितरण हे विषम स्वरूपाचे असून साधनसंपत्तीच्या वितरणावर भौगोलिक घटकांचा परिणाम झालेला आहे.
३. सर्व नैसर्गिक साधनसंपत्ती मूलत: सुप्त अवस्थेत असतात. तिचे गुणधर्म व तिचा उपयोग करण्याचे ज्ञान मानवाजवळ असले पाहिजे. वाऱ्याचा उपयोग करण्यासाठी पवनचक्की बसवून त्यापासून विज मिळविता येते. वनस्पतींच्या मऊ लाकडापासून कागद निर्माण होतो. ऊसाच्या रसापासून साखर बनते. तसेच त्याचे अनेक उपपदार्थ निर्माण होतात. खनिज तेल शक्तिसाधन म्हणून उपयोगी पडते. अशा प्रकारे निसर्गातील सुप्त घटकांचा मानवी जीवनात उपयोग करून घेता येतो.
0
Answer link
नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार:
- जैविक साधनसंपत्ती: जिवंत वस्तूंकडून मिळणारी साधनसंपत्ती, जसे की वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजंतू.
- अजैविक साधनसंपत्ती: निर्जीव वस्तूंकडून मिळणारी साधनसंपत्ती, जसे की हवा, पाणी, खनिजे आणि जमीन.
- अक्षय्य साधनसंपत्ती: जी नैसर्गिकरित्या पुन्हा भरली जाते, जसे की सौर ऊर्जा, वारा आणि पाणी.
- क्षय्य साधनसंपत्ती: जी मर्यादित आहे आणि वापरानंतर पुनर्स्थित केली जाऊ शकत नाही, जसे की जीवाश्म इंधन (कोळसा, तेल, नैसर्गिक वायू) आणि काही खनिजे.
नैसर्गिक साधनसंपत्तीची वैशिष्ट्ये:
- उपलब्धता: नैसर्गिक साधनसंपत्ती पृथ्वीवर विविध ठिकाणी वेगवेगळ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे. काही ठिकाणी विपुल प्रमाणात आहेत, तर काही ठिकाणी त्यांची कमतरता आहे.
- वितरण: नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वितरण असमान आहे. उदाहरणार्थ, तेल काही विशिष्ट प्रदेशातच आढळते, तर खनिजे वेगवेगळ्या ठिकाणी विखुरलेली आहेत.
- अपरिवर्तनीयता: काही नैसर्गिक साधनसंपत्ती एकदा वापरली की ती पूर्णपणे नष्ट होतात किंवा त्यांचे स्वरूप बदलते. त्यामुळे त्यांचे जतन करणे आवश्यक आहे.
- पर्यावरणावर परिणाम: नैसर्गिक साधनसंपत्तीच्या अतिवापरामुळे पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम होतो. प्रदूषण, जलवायु बदल आणि नैसर्गिक आपत्ती वाढू शकतात.
- आर्थिक महत्त्व: नैसर्गिक साधनसंपत्ती अनेक देशांच्या अर्थव्यवस्थेचा आधार आहे. यामुळे रोजगार निर्माण होतो आणि व्यापार वाढतो.